Soru:
Bir kişi, uyku ilacı aldığı için aklı ve iradesi geçici olarak devre dışı kalmış bir haldeyken, farkında olmadan komşusunun kapısını çalar ve ona hakaretler eder. Ertesi gün olanları hatırlamamaktadır.
Bu kişi, yaptığı bu eylemden dinen ve ahlaken sorumlu tutulur mu? Nedenini akıl ve irade kavramlarını merkeze alarak açıklayınız.
Çözüm:
💡 Bu soru, sorumluluğun ön koşullarını net bir şekilde anlamamızı sağlar. Çözüme adım adım bakalım:
- ➡️ Birinci Adım (Sorumluluğun Şartları): Bir insanın bir eylemden sorumlu tutulabilmesi için temelde iki şart vardır:
- Akıl: Yaptığı işin ne anlama geldiğini, sonuçlarını bilme ve ayırt etme yetisi.
- İrade: O eylemi özgürce ve bilinçli olarak seçme, yapmaya karar verme gücü.
- ➡️ İkinci Adım (Senaryonun Analizi): Bu senaryoda kişi, uyku ilacının etkisi altındayken:
- Aklı yerinde değildir. Ne yaptığının, sözlerinin anlamının ve sonuçlarının farkında değildir.
- İradesi devre dışıdır. Eylemi bilinçli ve özgür bir seçimle yapmamış, ilacın etkisiyle otomatik bir davranış sergilemiştir.
- ➡️ Üçüncü Adım (Sorumluluk Değerlendirmesi): Sorumluluğun iki temel dayanağı (akıl ve irade) bu durumda geçerli olmadığı için, kişi bu özel eylemden sorumlu tutulamaz. Çünkü yaptığı şey, onun bilinçli tercihi değildir.
✅ Sonuç: İnsan, ancak akıl ve irade sahibi olduğu durumlarda yaptıklarından sorumludur. Bu örnekte her iki unsur da geçici olarak kaybolduğu için kişi sorumlu değildir. Bu durum, akıl ve iradenin sorumluluk için ne kadar hayati olduğunu gösterir.
