📚 Hücre Bölünmeleri
Canlıların büyümesi, yaraların onarılması ve üreme hücrelerinin oluşması hücre bölünmesi ile gerçekleşir. İki temel hücre bölünmesi vardır:
- 💡 Mitoz Bölünme: Vücut hücrelerinde görülür. Bir hücreden iki yeni hücre oluşur.
- 💡 Mayoz Bölünme: Üreme ana hücrelerinde görülür. Bir hücreden dört yeni hücre oluşur.
🔬 Mitoz Bölünme
Mitoz bölünmenin amacı:
- ✅ Canlının büyümesini sağlamak
- ✅ Yaraların onarılmasını sağlamak
- ✅ Tek hücreli canlılarda üremeyi sağlamak
- ✅ Eşeysiz üreyen canlılarda çoğalmayı sağlamak
Mitoz bölünmenin özellikleri:
- 📌 Bir hücreden iki yeni hücre oluşur.
- 📌 Oluşan hücrelerin kromozom sayısı değişmez, ana hücre ile aynıdır.
- 📌 Oluşan hücreler genetik olarak birbirinin ve ana hücrenin aynısıdır (kopyasıdır).
- 📌 Hayat boyu devam eder (büyüme, onarım).
🧬 Mayoz Bölünme
Mayoz bölünmenin amacı: Kromozom sayısını yarıya indirerek üreme hücrelerini (sperm ve yumurta) oluşturmaktır. Böylece döllenme sonucu kromozom sayısı sabit kalır.
Mayoz bölünmenin özellikleri:
- 🎯 Sadece üreme organlarında (eşey ana hücrelerinde) gerçekleşir.
- 🎯 Bir hücreden dört yeni hücre oluşur.
- 🎯 Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadardır.
- 🎯 Oluşan hücreler genetik olarak birbirinden farklıdır (çeşitlilik sağlanır).
- 🎯 Hayat boyu sürekli olmaz, ergenlikle başlar.
🔄 Mitoz ve Mayoz Karşılaştırması
- 📍 Oluşan Hücre Sayısı: Mitoz → 2, Mayoz → 4
- 📍 Kromozom Sayısı: Mitoz → Sabit kalır, Mayoz → Yarıya iner
- 📍 Genetik Yapı: Mitoz → Aynı kalır, Mayoz → Değişir (çeşitlilik)
- 📍 Gerçekleştiği Yer: Mitoz → Vücut hücreleri, Mayoz → Üreme ana hücreleri
- 📍 Amitoz Bölünme: Hızlı ve basit bir bölünmedir. Ökaryot hücrelerde ender, prokaryot hücrelerde (bakteriler) yaygındır.
🌿 Kalıtım - Genel İlkeler
Kalıtım, ebeveynlerden yavrulara genler aracılığıyla karakter aktarılmasıdır.
🧬 Temel Kavramlar
- Gen: Bir karakteri belirleyen kalıtım birimidir.
- Alel Gen: Bir karakteri belirleyen genin farklı versiyonlarıdır (örneğin, saç rengi geninin siyah veya sarı alelleri).
- Dominant (Baskın) Gen: Fenotipte (dış görünüşte) her zaman kendini gösteren gendir. Büyük harfle (A) gösterilir.
- Resesif (Çekinik) Gen: Sadece homozigot durumdayken kendini gösteren gendir. Küçük harfle (a) gösterilir.
- Genotip: Bireyin sahip olduğu genlerin toplamıdır (AA, Aa, aa).
- Fenotip: Bireyin dış görünüşüdür, genotip ve çevrenin etkisiyle ortaya çıkar.
🔍 Çaprazlamalar
İki bireyin genetik özelliklerinin yavrulara nasıl aktarılabileceğini gösteren tablolardır.
Örnek: Sarı (baskın) ve yeşil (çekinik) tohum rengi için homozigot sarı (SS) ve homozigot yeşil (ss) bitkiler çaprazlanırsa:
- ➡️ Tüm F1 dölü (ilk nesil) heterozigot sarı (Ss) olur.
- ➡️ F1 dölü kendi arasında çaprazlanırsa F2 dölünde 3 sarı : 1 yeşil oranı elde edilir.
🌱 Ekosistem Ekolojisi
Canlıların birbirleriyle ve cansız çevreleriyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır.
🏞️ Temel Kavramlar
- Popülasyon: Aynı türden canlıların belirli bir bölgede oluşturduğu topluluktur.
- Komünite: Belirli bir bölgede yaşayan farklı popülasyonların tümüdür.
- Ekosistem: Bir bölgedeki canlılar (komünite) ile cansız çevrelerinin oluşturduğu işlevsel bütündür.
- Biyosfer: Dünya'daki tüm ekosistemlerin birleşmesiyle oluşan canlı küredir.
☀️ Enerji Akışı ve Besin Zinciri
Ekosistemdeki enerjinin en önemli kaynağı Güneş'tir.
- 🌿 Üreticiler (Ototroflar): Fotosentez veya kemosentez yaparak kendi besinini üretir (bitkiler, algler, bazı bakteriler).
- 🐇 Tüketiciler (Heterotroflar): Besinini hazır olarak alır.
- Birincil Tüketiciler: Otçullar
- İkincil Tüketiciler: Etçiller
- Üçüncül Tüketiciler: Yırtıcılar
- ♻️ Ayrıştırıcılar (Saprofitler): Ölü organizma artıklarını parçalayarak besinlerin doğaya geri dönmesini sağlar (bazı bakteri ve mantarlar).
Enerji, besin zinciri yoluyla bir organizmadan diğerine aktarılır. Her basamakta enerjinin büyük bir kısmı (%90) ısı olarak kaybolur. Bu nedenle zincir genellikle 3-5 halkadan oluşur.
