Soğuk Savaş Dönemi - 12. Sınıf Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi
🌍 12. Sınıf Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi: Soğuk Savaş Dönemi
Soğuk Savaş, II. Dünya Savaşı'nın ardından 1947'den 1991'e kadar süren, dünya siyasetine damgasını vuran bir ideolojik, siyasi ve askeri mücadele dönemidir. Bu dönemde, savaşan taraflar doğrudan büyük ölçekli bir sıcak çatışmaya girmemiş, ancak her alanda bir gerginlik ve rekabet hâli yaşanmıştır.
🎯 Temel Kavramlar ve Taraflar
- 🔴 Doğu Bloku: Sovyetler Birliği önderliğinde, komünist ideolojiyi benimsemiş ülkeler (Varşova Paktı).
- 🔵 Batı Bloku: Amerika Birleşik Devletleri önderliğinde, kapitalist demokrasiyi savunan ülkeler (NATO).
- ⚔️ Silahlanma Yarışı: Nükleer güce sahip olma ve konvansiyonel orduları güçlendirme yarışı.
- 🌐 Yumuşama (Detant) Dönemi: 1970'lerde taraflar arasında görülen göreceli ilişki iyileşmesi ve sınırlı iş birliği dönemi.
📜 Soğuk Savaş'ın Başlangıcı ve İlk Krizler
İttifak, savaş biter bitmez dağılmıştır. Temel anlaşmazlık, savaş sonrası dünya düzeni ve Avrupa'nın geleceği üzerinedir.
🛡️ Önemli Olaylar:
- Truman Doktrini (1947): ABD'nin komünizm tehdidi altındaki ülkelere askeri ve ekonomik yardım yapma politikası. "Komünizmin yayılmasını önleme" hedeflenmiştir.
- Marshall Planı (1948): Savaşta yıkıma uğrayan Batı Avrupa ülkelerine ABD tarafından yapılan büyük ekonomik yardım. Amacı, bu ülkeleri komünizme karşı güçlü ve istikrarlı kılmaktır.
- Berlin Buhranı (1948) ve Berlin Duvarı (1961): Almanya'nın ve Berlin'in bölünmesinin somutlaşmış hâli. Batı Berlin'e uygulanan Sovyet ablukasına karşı ABD'nin hava köprüsü kurması, Soğuk Savaş'ın ilk büyük çatışmasıdır.
- NATO (1949) ve Varşova Paktı (1955): İki blok arasında oluşturulan askeri ittifaklar. Dünya, "iki kutuplu" bir yapıya bürünmüştür.
🔥 Sıcak Çatışmalar ve Vekalet Savaşları
İki süper güç hiçbir zaman doğrudan savaşmamış, ancak ideolojilerini ve nüfuz alanlarını dünyanın çeşitli bölgelerindeki vekalet savaşları aracılığıyla savunmuşlardır.
- ✝️ Kore Savaşı (1950-1953): Yarımadanın Kuzey (komünist) ve Güney (kapitalist) olarak kalıcı şekilde bölünmesiyle sonuçlanmıştır.
- ☭ Vietnam Savaşı (1955-1975): ABD'nin komünizm yayılmasını durdurmak için doğrudan müdahil olduğu, ancak askeri ve siyasi bir yenilgi aldığı uzun ve yıpratıcı bir savaş.
- 🕊️ Küba Füze Krizi (1962): Sovyetler'in nükleer füzelerini Küba'ya yerleştirmesiyle dünyayı nükleer savaş eşiğine getiren, Soğuk Savaş'ın en tehlikeli krizi.
- 🇦🇫 Sovyet-Afgan Savaşı (1979-1989): Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgali. ABD, mücahitleri destekleyerek Sovyetler'e büyük bir darbe vurmuş, bu savaş SSCB'nin çöküşünü hızlandıran etkenlerden biri olmuştur.
🕊️ Soğuk Savaş'ın Sonu: 1989-1991
Sovyetler Birliği'nde Mihail Gorbaçov'un Glasnost (Açıklık) ve Perestroyka (Yeniden Yapılanma) politikaları, Doğu Bloku'nda çözülmeyi hızlandırdı.
- 🧱 Berlin Duvarı'nın Yıkılışı (9 Kasım 1989): Soğuk Savaş'ın sembolik olarak sona erdiği an.
- ☭ Doğu Bloku'nun Çöküşü: Polonya, Macaristan, Çekoslovakya gibi ülkelerde komünist rejimler devrildi.
- 🇷🇺 Sovyetler Birliği'nin Dağılması (26 Aralık 1991): İki kutuplu dünya düzeni resmen sona erdi, ABD "tek süper güç" olarak kaldı.
🇹🇷 Türkiye'nin Soğuk Savaş'taki Konumu
Türkiye, jeostratejik konumu nedeniyle Soğuk Savaş'ın en önemli cephe ülkelerinden biri olmuştur.
- NATO'ya Giriş (1952): Batı Bloku'na kesin olarak eklemlenme ve Sovyet tehdidine karşı güvence arayışı.
- Kore'ye Asker Gönderme (1950): Batı ittifakına bağlılığın somut göstergesi.
- 💥 Küba Füze Krizi ve Jüpiter Füzeleri: Krize Türkiye'deki ABD'ye ait nükleer başlıklı Jüpiter füzeleri sebep olmuş, kriz çözülürken bu füzeler gizlice sökülmüştür.
- Ekonomik ve Askeri Yardım: Truman Doktrini ve Marshall Planı kapsamında ABD'den önemli yardımlar alınmıştır.
Sonuç: Soğuk Savaş Dönemi, günümüz uluslararası ilişkilerini, ittifak yapılarını ve bölgesel çatışmaları anlamak için temel bir anahtardır. Bu dönemde yaşananlar, bugünkü küresel güç dengelerinin ve Türkiye'nin dış politika parametrelerinin şekillenmesinde belirleyici olmuştur.
