🌍 18. Yüzyıl Osmanlı Tarihi (Gerileme Dönemi)
Bu dönem, Osmanlı İmparatorluğu'nun toprak kayıpları yaşamaya başladığı, askeri ve siyasi gücünün giderek zayıfladığı bir süreçtir. Ancak "gerileme" ifadesi, devletin her alanda çöktüğü anlamına gelmez; bu yüzyılda önemli ıslahat (yenilik) hareketleri de başlamıştır.
📜 Dönemin Genel Özellikleri
- 🔻 Karlofça (1699) ve İstanbul (1700) Antlaşmaları ile ilk kez büyük çapta toprak kaybı yaşandı.
- ⚔️ Savaşlarda alınan yenilgiler arttı.
- 🔄 Batı'nın askeri ve teknik üstünlüğü kabul edildi ve ilk batı tarzı ıslahatlar yapılmaya başlandı.
- 💰 Ekonomik sıkıntılar ve mali bozulmalar yaşandı.
- 🏛️ Merkezi otorite (padişah ve hükümet) zayıfladı, ayanlar (yerel yöneticiler) güç kazandı.
⚔️ Önemli Savaşlar ve Antlaşmalar
🧭 Prut Savaşı (1711) ve Prut Antlaşması
- 💡 Sebep: Rusya'nın, Osmanlı topraklarına sığınan İsveç Kralı Demirbaş Şarl'ı takip etmesi.
- ✅ Sonuç: Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, Rus ordusunu Prut Nehri kıyısında sıkıştırdı. Yapılan antlaşma ile:
- ⤵️ Ruslar, Azak Kalesi'ni Osmanlı'ya geri verdi.
- 🚫 Ruslar, İstanbul'da daimi elçi bulunduramayacaktı.
- 🎯 Önemi: Osmanlı'nın 18. yüzyılda lehine sonuçlanan ender savaşlarından biridir.
🛡️ Osmanlı-Venedik-Avusturya Savaşları (1715-1718)
- 💡 Sebep: Osmanlı'nın Karlofça ile Venedik'e verdiği Mora'yı geri almak istemesi.
- ✅ Sonuç: Pasarofça Antlaşması (1718) imzalandı.
- 🏝️ Mora, Osmanlı'da kaldı.
- ⤵️ Belgrat ve Kuzey Sırbistan, Avusturya'ya verildi.
- 🎯 Önemi: Kaybedilen toprakların geri alınamayacağı anlaşıldı. Bu antlaşmadan sonra Lale Devri başladı.
🔥 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı ve Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)
- 💡 Sebep: Rusya'nın, Osmanlı iç işlerine karışarak Lehistan'a müdahale etmesi.
- ✅ Sonuç: Osmanlı Devleti ağır bir yenilgi aldı ve Küçük Kaynarca Antlaşması imzalandı.
- 🏴 Kırım'a bağımsızlık verildi. (İlk kez Müslüman bir toprak kaybedildi)
- ⚓ Ruslar, Karadeniz'de donanma bulundurma ve ticaret yapma hakkı kazandı.
- ✝️ Rusya, Osmanlı topraklarındaki Ortodoksların hamisi (koruyucusu) oldu.
- 💰 Rusya'ya kapitülasyonlar verildi ve savaş tazminatı ödendi.
- 🎯 Önemi: Osmanlı tarihinin en ağır antlaşmalarından biridir. Osmanlı Devleti'nin gerilemesi kesinleşti.
🌸 Lale Devri (1718-1730)
Pasarofça Antlaşması'ndan Patrona Halil İsyanı'na kadar süren, zevk ve eğlencenin yanı sıra batılılaşma hareketlerinin de başladığı dönemdir.
- 🖨️ İlk Türk matbaası İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi tarafından kuruldu (1727).
- 🏭 İstanbul'da kâğıt, kumaş ve çini fabrikaları açıldı.
- 🚒 İtfaiye örgütü (Tulumbacılar) kuruldu.
- 🏛️ Avrupa başkentlerine (Paris, Viyana) ilk daimi elçiler gönderildi.
- ⛵ Çiçek aşısı uygulandı.
- 💥 Dönem, Patrona Halil İsyanı ile sona erdi. Bu isyan, yeniliklere karşı olanların ilk büyük tepkisidir.
🔧 Islahat Hareketleri ve Islahatçılar
18. yüzyılda devleti eski gücüne kavuşturmak için bir dizi yenilik yapılmıştır.
👑 I. Mahmut Dönemi (1730-1754)
- ⚒️ Humbaracı Ocağı yeniden düzenlendi.
- 👨🏫 Ocağın başına getirilen Kont de Bonneval (Humbaracı Ahmed Paşa) askeri alanda ıslahatlar yaptı.
- 🏫 Hendesehane (Kara Mühendishanesi) adıyla ilk modern teknik okul açıldı (1734).
👑 III. Mustafa Dönemi (1757-1774)
- 💰 Baron dö Tott getirilerek topçu ve istihkam ocakları düzenlendi.
- ⚓ Deniz Mühendishanesi (Mühendishane-i Bahr-i Hümayun) kuruldu (1773).
- 💸 Maliye alanında düzenlemeler yapıldı, Esham (iç borçlanma) uygulaması başlatıldı.
👑 I. Abdülhamid Dönemi (1774-1789)
- 🛡️ Küçük Kaynarca'nın yaralarını sarmak için orduyu modernleştirme çabaları arttı.
- 🛠️ Sürat Topçuları Ocağı kuruldu.
👑 III. Selim Dönemi (1789-1807)
- 🔄 Bu dönemde yapılan köklü yeniliklere Nizam-ı Cedit (Yeni Düzen) adı verilir.
- ⚔️ Nizam-ı Cedit Ordusu kuruldu. Bu ordu, Avrupa tarzında eğitildi ve giyindi.
- 🏛️ İrad-ı Cedit Hazinesi kurularak yeni ordunun masrafları karşılandı.
- 🌍 Paris, Londra, Viyana ve Berlin'de daimi elçilikler açıldı.
- 📚 Kara ve Deniz Mühendishaneleri geliştirildi.
- 🖨️ Matbaanın kullanımı yaygınlaştırıldı.
- 💥 Dönem, Kabakçı Mustafa İsyanı ile sona erdi ve III. Selim tahttan indirildi.
🎯 Dönemin Genel Değerlendirmesi
18. yüzyıl, Osmanlı Devleti için bir uyanış ve arayış yüzyılıdır. Kaybedilen savaşlar ve topraklar, devlet adamlarını Batı'nın üstünlüğünü kabul etmeye ve askeri alanda ıslahatlar yapmaya zorlamıştır. Ancak bu ıslahatlar çoğunlukla yüzeysel kalmış, eski düzeni korumak isteyen Yeniçeri Ocağı ve ulema gibi grupların şiddetli tepkisiyle karşılaşmıştır. Bu yüzyılda başlayan batılılaşma hareketleri, sonraki yüzyıllarda daha kapsamlı bir şekilde devam etmiştir.
