🧬 2026 TYT Biyoloji: Çok Alellilik Nedir?
Çok alellilik, bir özellik için bir popülasyonda ikiden fazla alelin bulunması durumudur. Normalde bir genin iki aleli (baskın ve çekinik) varken, çok alellilikte daha fazla seçenek bulunur. Bu durum, o özelliğin fenotip çeşitliliğini artırır.
🩸 İnsanlarda Kan Grupları: Klasik Bir Örnek
İnsanlardaki ABO kan grupları, çok alelliliğe en bilinen örnektir. Bu kan grupları, I geninin üç farklı aleli tarafından belirlenir: $I^A$, $I^B$ ve $i$.
- 🅰️ $I^A$ aleli: A antijenini üretir.
- 🅱️ $I^B$ aleli: B antijenini üretir.
- 🅾️ $i$ aleli: Antijen üretmez.
Bu üç alelin kombinasyonları farklı genotipleri ve dolayısıyla farklı kan gruplarını oluşturur:
- 🅰️ A Kan Grubu: $I^AI^A$ veya $I^Ai$ genotipleri
- 🅱️ B Kan Grubu: $I^BI^B$ veya $I^Bi$ genotipleri
- 🆎 AB Kan Grubu: $I^AI^B$ genotipi (A ve B antijenleri birlikte bulunur)
- 🅾️ 0 Kan Grubu: $ii$ genotipi (Antijen bulunmaz)
🐇 Tavşanlarda Kürk Rengi: Bir Başka İlginç Örnek
Tavşanlardaki kürk rengi de çok alelliliğe güzel bir örnektir. C geni, farklı alellerle farklı kürk renklerini belirler:
- ⚫ C: Agouti (vahşi tip, kahverengi) kürk rengi
- ⚪ $c^{ch}$: Chinchilla (gümüş-gri) kürk rengi
- 🌫️ $c^h$: Himalayan (beyaz vücut, renkli burun, kulaklar ve ayaklar) kürk rengi
- 🐇 c: Albino (renksiz, beyaz) kürk rengi
Bu aleller arasında baskınlık ilişkileri vardır: $C > c^{ch} > c^h > c$. Yani, agouti chinchilla'ya, chinchilla himalayan'a, ve himalayan albino'ya baskındır. Bu durum, farklı genotip kombinasyonları ile farklı fenotiplerin ortaya çıkmasına neden olur.
🐾 Tavşan Kürk Rengi Genotipleri ve Fenotipleri
*
CC: Agouti
*
$Cc^{ch}$: Agouti
*
$Cc^h$: Agouti
*
Cc: Agouti
*
$c^{ch}c^{ch}$: Chinchilla
*
$c^{ch}c^h$: Chinchilla
*
$c^{ch}c$: Chinchilla
*
$c^hc^h$: Himalayan
*
$c^hc$: Himalayan
*
cc: Albino
🤔 Çok Alelliliğin Önemi
Çok alellilik, popülasyonlardaki genetik çeşitliliği artırır. Bu çeşitlilik, türlerin çevrelerindeki değişikliklere uyum sağlamasına yardımcı olur. Ayrıca, genetik hastalıkların ve özelliklerin daha karmaşık bir şekilde kalıtılmasını sağlar. Bu nedenle, çok alellilik genetik çalışmalar ve evrimsel biyoloji için önemli bir konudur.
