🧬 2026 TYT Biyoloji: DNA Hasarı Hücre Döngüsünü Nasıl Etkiler?
Hücre döngüsü, bir hücrenin büyümesi ve bölünmesi sürecidir. Bu süreçte DNA'nın hatasız bir şekilde kopyalanması ve hücrelere aktarılması çok önemlidir. Ancak bazen DNA'da hasarlar meydana gelebilir. Bu hasarlar, hücre döngüsünü çeşitli şekillerde etkileyebilir.
🚧 DNA Hasarı Nedir?
DNA hasarı, DNA molekülünün yapısında meydana gelen değişikliklerdir. Bu değişiklikler, çeşitli faktörler nedeniyle oluşabilir:
- ☀️ UV Işınları: Güneşten gelen UV ışınları DNA'ya zarar verebilir.
- ☢️ Radyasyon: Yüksek enerjili radyasyon DNA'da kırılmalara neden olabilir.
- 🧪 Kimyasal Maddeler: Bazı kimyasal maddeler DNA'nın yapısını bozabilir.
- 🦠 Virüsler: Bazı virüsler DNA'ya entegre olarak hasara yol açabilir.
- 🧬 Replikasyon Hataları: DNA kopyalanırken yapılan hatalar da hasara neden olabilir.
🛑 DNA Hasarının Hücre Döngüsüne Etkileri
DNA hasarı oluştuğunda hücre döngüsü duraklayabilir veya yavaşlayabilir. Bu duraklama, hücrenin hasarı onarması için zaman kazanmasını sağlar. Eğer hasar onarılamazse hücre apoptozise (programlı hücre ölümü) gidebilir. Hücre döngüsündeki temel kontrol noktaları şunlardır:
- 📍 G1 Kontrol Noktası: Hücrenin büyüklüğü, DNA hasarı ve çevresel faktörler kontrol edilir. DNA hasarı varsa döngü durur.
- 📍 S Kontrol Noktası: DNA replikasyonunun doğru tamamlanıp tamamlanmadığı kontrol edilir. Hata varsa döngü durur.
- 📍 G2 Kontrol Noktası: DNA replikasyonunun tamamlanması ve hücrenin bölünmeye hazır olup olmadığı kontrol edilir. DNA hasarı varsa döngü durur.
- 📍 M Kontrol Noktası: Kromozomların doğru ayrılıp ayrılmadığı kontrol edilir. Hata varsa döngü durur.
🛠️ DNA Onarım Mekanizmaları
Hücreler, DNA hasarını onarmak için çeşitli mekanizmalara sahiptir:
- ✂️ Baz Eksizyon Onarımı (BER): Hasarlı veya modifiye olmuş bazlar çıkarılır ve yenileriyle değiştirilir.
- ✂️ Nükleotid Eksizyon Onarımı (NER): Büyük DNA hasarları (örneğin, UV ışınlarının neden olduğu timin dimerleri) çıkarılır ve onarılır.
- ✂️ Uyumsuzluk Onarımı (MMR): DNA replikasyonu sırasında oluşan hatalı eşleşmeler düzeltilir.
- ✂️ Çift Zincir Kırılması Onarımı (DSBR): DNA'daki çift zincir kırılmaları onarılır. Homolog rekombinasyon ve non-homolog uç birleştirme (NHEJ) gibi mekanizmalar kullanılır.
⚠️ DNA Hasarının Sonuçları
Eğer DNA hasarı onarılamazse veya hücre döngüsü kontrol noktaları düzgün çalışmazsa, aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkabilir:
- 👾 Mutasyonlar: DNA dizisinde kalıcı değişiklikler meydana gelebilir.
- 🦠 Kanser: Kontrolsüz hücre büyümesi ve bölünmesi sonucu tümörler oluşabilir.
- 👴 Yaşlanma: DNA hasarının birikimi yaşlanma sürecini hızlandırabilir.
- 💀 Apoptozis: Hücre programlı hücre ölümü ile kendini yok edebilir.
🧪 Örnek Soru
Aşağıdakilerden hangisi DNA hasarının hücre döngüsü üzerindeki etkilerinden değildir?
- Hücre döngüsünün duraklaması
- DNA onarım mekanizmalarının devreye girmesi
- Apoptozis
- $mRNA$ sentezinin hızlanması
- Mutasyonların oluşması
Cevap: D
