🧬 2026 TYT Biyoloji: Mendel Genetiği Nedir?
Mendel genetiği, kalıtımın temel prensiplerini açıklayan, Gregor Mendel tarafından ortaya atılmış bir bilim dalıdır. Bu prensipler, genlerin nasıl aktarıldığını ve özelliklerin nesilden nesile nasıl geçtiğini anlamamızı sağlar.
🌱 Mendel'in Bezelye Deneyleri
- 🧪 Deney Materyali: Mendel, çalışmalarında bezelye bitkisini kullanmıştır. Çünkü bezelyeler kolay yetiştirilir, farklı özelliklere sahiptir ve kendi kendine döllenebilirler.
- 🌸 Karakter Seçimi: Mendel, bezelyelerde tohum rengi, tohum şekli, çiçek rengi gibi belirgin özellikleri incelemiştir.
- ✂️ Çapraz Döllenme: Kendi kendine döllenmeyi engelleyerek, farklı özelliklere sahip bezelyeleri çapraz döllenmiştir.
📜 Mendel'in İlkeleri
- 📌 Ayrılma İlkesi: Her özellik için bir bireyde iki gen bulunur ve üreme hücreleri (gametler) oluşurken bu genler birbirinden ayrılır.
- 🧩 Bağımsız Dağılım İlkesi: Farklı özelliklere ait genler, birbirinden bağımsız olarak gametlere dağılır.
- 🥇 Baskınlık İlkesi: Bir özellik için farklı genler bir araya geldiğinde, baskın olan genin özelliği fenotipte (dış görünüş) görülür. Çekinik genin özelliği ise sadece homozigot durumda (iki çekinik gen bir araya geldiğinde) görülür.
🧮 Genetik Kavramlar
- 🧬 Gen: Bir özelliği belirleyen DNA parçasıdır.
- 📍 Alel: Bir genin farklı varyasyonlarıdır. Örneğin, tohum rengi geni için sarı ve yeşil alelleri olabilir.
- 🏘️ Genotip: Bir bireyin sahip olduğu genetik yapıdır. Örneğin, bir bezelyenin tohum rengi genotipi "SS" (sarı baskın, sarı baskın), "Ss" (sarı baskın, yeşil çekinik) veya "ss" (yeşil çekinik, yeşil çekinik) olabilir.
- 👁️🗨️ Fenotip: Bir bireyin dış görünüşüdür. Genotipin etkisiyle ortaya çıkar. Örneğin, "SS" ve "Ss" genotiplerine sahip bezelyelerin fenotipi sarı tohumlu, "ss" genotipine sahip bezelyenin fenotipi ise yeşil tohumludur.
- 👬 Homozigot: Bir özellik için aynı alellere sahip olma durumudur. Örneğin, "SS" veya "ss".
- heterozigot: Bir özellik için farklı alellere sahip olma durumudur. Örneğin, "Ss".
➕ Punnett Karesi
- ⬜ Tanım: Punnett karesi, genetik çaprazlamaları görsel olarak ifade etmek ve olası genotip ve fenotip oranlarını belirlemek için kullanılan bir araçtır.
- 📝 Kullanımı: Ebeveynlerin genotipleri Punnett karesinin kenarlarına yazılır ve olası gamet kombinasyonları kare içinde birleştirilir.
❓ Örnek Soru
Heterozigot sarı tohumlu iki bezelye çaprazlanıyor. Oluşacak yavruların genotip ve fenotip oranları nelerdir?
Çözüm:
Ebeveynler: Ss x Ss
Punnett Karesi:
- 📊 Genotip Oranları: SS: 1/4, Ss: 2/4, ss: 1/4
- 👁️🗨️ Fenotip Oranları: Sarı: 3/4, Yeşil: 1/4
Bu örnekte, $S$ sarı tohum alelini ve $s$ yeşil tohum alelini temsil etmektedir.
