🧬 2026 TYT Kimya: Eş Baskınlık Nedir?
Eş baskınlık, genetik özelliklerin aktarılmasında görülen özel bir durumdur. Normalde, bir özellik için iki farklı gen (alel) bulunduğunda, bunlardan biri diğerine baskın gelir ve o özelliğin nasıl görüneceğini belirler. Ancak eş baskınlıkta durum farklıdır.
🩸 Eş Baskınlığın Temel Özellikleri
- 🧬 İki Alel de Etkisini Gösterir: Eş baskınlıkta, her iki alel de aynı anda ve tam olarak etkisini gösterir. Yani, heterozigot durumda (farklı alellere sahip olma durumu) her iki alelin özelliği de fenotipte (görünüşte) belirgin olarak ortaya çıkar.
- 🎨 Karışım veya Ara Form Yoktur: Eksik baskınlıktan farklı olarak, eş baskınlıkta alellerin etkileri birbirine karışmaz veya ara bir form oluşmaz. Her alelin özelliği net bir şekilde gözlemlenir.
- 🩸 Kan Grupları Örneği: İnsanlardaki AB kan grubu, eş baskınlığa en iyi örnektir. A ve B alelleri, kırmızı kan hücrelerinin yüzeyinde bulunan antijenleri (bağışıklık sistemini uyaran maddeler) kodlar. Eğer bir kişi hem A hem de B alellerine sahipse (AB kan grubu), kırmızı kan hücrelerinde hem A antijeni hem de B antijeni bulunur.
🧮 Eş Baskınlık ve Genetik Çaprazlamalar
Eş baskınlık, genetik çaprazlamalarda farklı sonuçlar ortaya çıkarır.
🐾 Bir Örnek: Tavuklarda Tüy Rengi
Tavuklarda tüy rengi, eş baskınlık ile belirlenebilir. Örneğin, siyah tüylü bir tavuk (BB) ile beyaz tüylü bir tavuk (WW) çiftleştiğinde, yavruların tümü benekli (BW) olacaktır. Çünkü her iki alel de etkisini aynı anda gösterir.
- ⚫ BB: Siyah tüylü tavuk
- ⚪ WW: Beyaz tüylü tavuk
- ⚫⚪ BW: Benekli tüylü tavuk (siyah ve beyaz tüyler bir arada)
Bu durumda, yavruların genotip ve fenotip oranları şu şekilde olacaktır:
- 🌱 Genotip Oranı: 1 BB : 2 BW : 1 WW
- 👀 Fenotip Oranı: 1 Siyah : 2 Benekli : 1 Beyaz
❓ Eş Baskınlık ve Eksik Baskınlık Arasındaki Fark
Eş baskınlık ve eksik baskınlık, alellerin etkileşim şekilleri açısından farklılık gösterir.
- 🤝 Eş Baskınlık: Her iki alel de fenotipte ayrı ayrı ve belirgin olarak gözlemlenir.
- 🌸 Eksik Baskınlık: Heterozigot durumda, her iki alelin etkisi karışır ve ara bir fenotip ortaya çıkar. Örneğin, kırmızı ve beyaz çiçeklerin çaprazlanması sonucu pembe çiçeklerin oluşması.
Özetle, eş baskınlıkta her alel kendi özelliğini tam olarak gösterirken, eksik baskınlıkta alellerin etkileşimi sonucu yeni bir özellik ortaya çıkar.
