6. sınıf Ek nedir? Yapım eki ve çekim eki arasındaki fark nedir?

Question

Ekler konusunu anlamakta biraz zorlanıyorum. Bir kelimenin anlamını değiştiren yapım ekleri ile sadece kelimenin görevini belirleyen çekim eklerini birbirine karıştırıyorum. Hangi ekin ne işe yaradığını tam olarak ayırt edemiyorum.

Answer 1

Ek Nedir?

Kelimelerin anlamını değiştiren veya onları cümle içinde kullanmamızı sağlayan parçacıklara ek denir. Kök dediğimiz kelimenin ana gövdesine eklenirler.

Örneğin:

• "Göz" bir köktür.
• "Göz-lük" kelimesinde "-lük" bir ektir. Gözle ilgili, onu koruyan bir şey yapmıştır.
• "Göz-ler" kelimesinde "-ler" bir ektir. Birden fazla göz olduğunu belirtir.

Ekler ikiye ayrılır: Yapım Ekleri ve Çekim Ekleri.

Yapım Eki

Yapım ekleri, kelimelere gelerek onlara yeni anlamlar kazandırır ve yeni kelimeler türetir.

Özellikleri:

• İsimden isim, isimden fiil, fiilden isim, fiilden fiil yapabilirler.
• Kelimenin anlamını değiştirirler.
• Çekim eklerinden önce gelirler.

Örnekler:

• Göz (isim) -> Göz-lük (isim) (-lük eki yeni bir kelime türetti.)
• Bil (fiil) -> Bil-gi (isim) (-gi eki fiilden isim yaptı.)
• Simit (isim) -> Simit-çi (isim) (-çi eki meslek ismi yaptı.)

Çekim Eki

Çekim ekleri, kelimelere gelerek onları cümle içinde kullanmamızı sağlar. Kelimenin anlamını değiştirmezler.

Özellikleri:

• Kelimenin cümledeki görevini belirlerler (isim çekim ekleri).
• Zaman, şahıs, olumsuzluk gibi anlamlar katarlar (fiil çekim ekleri).
• Genellikle yapım eklerinden sonra gelirler.

Örnekler:

• Kitap -> Kitap-lar (-lar eki çoğul anlamı kattı, anlamı değiştirmedi.)
• Ev -> Ev-i (-i eki belirtme durumu kattı. "Evi gördüm.")
• Oku -> Oku-yor (-yor eki şimdiki zaman anlamı kattı.)
• Gel -> Gel-di-m (-di geçmiş zaman, -m ben şahıs eki)

Yapım Eki ile Çekim Eki Arasındaki Farklar

• En önemli fark: Yapım eki yeni bir kelime türetir, çekim eki türetmez.
• Yapım eki kelimenin anlamını değiştirir, çekim eki değiştirmez.
• Bir kelimede önce yapım eki, sonra çekim eki gelir.

Karşılaştırmalı Örnek:

• <

Answer 2

6. Sınıf Ek Yapım Eki ve Çekim Eki Çözümlü Test Soruları

Soru 1: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi yalnızca yapım eki almıştır?
a) Kalemlerimi çantama koydum.
b) Bu konuyu daha iyi anlamalısın.
c) Gözlükçüden yeni bir cam yaptırdık.
d) En sevdiğim kitap budur.
Cevap: c
Çözüm: "c" seçeneğindeki "gözlükçü" sözcüğü, "gözlük" ismine "-çü" yapım eki getirilerek türetilmiş ve meslek adı oluşturulmuştur. Diğer seçeneklerdeki ekler (-ler, -malı, -dur) sözcüğün anlamını değil, çekimini (çoğul, gereklilik kipi, ek eylem) değiştiren çekim ekleridir.

Soru 2: "Ev" sözcüğüne önce yapım eki, sonra çekim eki getirilerek yeni bir sözcük türetilmek isteniyor. Aşağıdakilerden hangisi bu kurala uygun bir kullanımdır?
a) Evde
b) Evcil
c) Evler
d) Evsizlik
Cevap: d
Çözüm: "d" seçeneğindeki "evsizlik" sözcüğü, "ev" köküne önce "-siz" (yapım eki), sonra "-lik" (yapım eki) ve ardından "-Ø" (yalın hal çekim eki) getirilerek oluşturulmuştur. Soruda istenen sıralama (önce yapım, sonra çekim eki) bu şekildedir. Diğer seçeneklerde ya sadece çekim eki (a ve c) ya da sadece yapım eki (b) kullanılmıştır.

Soru 3: Bir öğrenci, "Kitap-lık-lar-ımız-da" sözcüğünü incelemektedir. Bu sözcükle ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi doğrudur?
a) Sözcük, iki farklı yapım eki almıştır.
b) Sözcüğün kökü "kitap" değil, "kita"dır.
c) Sözcükteki "-lar" eki, yapım ekidir.
d) Sözcükteki son ek, çekim ekidir.
Cevap: d
Çözüm: "Kitap-lık-lar-ımız-da" sözcüğünün yapısı şu şekildedir: "kitap" (kök) + "-lık" (yapım eki) + "-lar" (çekim eki - çoğul) + "-ımız" (çekim eki - iyelik) + "-da" (çekim eki - bulunma hali). Son ek olan "-da" bulunma hal ekidir ve bir çekim ekidir. Bu nedenle "d" seçeneği doğrudur.