Daha önceki derslerimizde, canlıların en küçük yapı taşına hücre dendiğini öğrenmiştik. Tıpkı bir fabrikanın farklı bölümleri olduğu gibi, hücrenin içinde de farklı görevleri olan küçük yapılar bulunur. İşte bu küçük yapılara organel adı verilir. Her organelin, hücrenin yaşamı için hayati öneme sahip bir işlevi vardır.
Bu organellerin bazıları sadece bitki hücresinde, bazıları ise her ikisinde de bulunur. Bu farkları bilmek çok önemlidir:
Organeller, bir takım oyuncuları gibi uyum içinde çalışarak hücrenin ve dolayısıyla bizim hayatta kalmamızı sağlarlar.
Soru 1: Bir öğrenci, hücrede enerji üretiminden sorumlu organeli mikroskopla inceliyor. Bu organel, kendine ait DNA'sı ve çift katlı zarla çevrili yapıya sahiptir. Öğrencinin incelediği organel ve bu organelin bulunduğu hücre tipi aşağıdakilerden hangisidir?
a) Kloroplast Bitki hücresi
b) Mitokondri Hayvan hücresi
c) Ribozom Bakteri hücresi
d) Koful Mantar hücresi
Cevap: b) Mitokondri Hayvan hücresi
Çözüm: Kendine ait DNA'sı ve çift katlı zarla çevrili olan, enerji (ATP) üretiminden sorumlu organel mitokondridir. Mitokondri hem hayvan hem de bitki hücrelerinde bulunur, bu nedenle hayvan hücresi doğru seçenektir.
Soru 2: Bir bitki hücresinde fotosentez olayının gerçekleştiği organel, aynı zamanda yeşil renk veren pigmenti de içerir. Bu organelin görevi ve yapısı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
a) Hücrenin sindirim merkezidir, tek katlı zarla çevrilidir.
b) Hücrenin enerji üretim merkezidir, kendine ait DNA'sı vardır.
c) Işık enerjisini kimyasal enerjiye dönüştürür, tilakoid adı verilen yapılar içerir.
d) Protein sentezinden sorumludur, zarsız bir organeldir.
Cevap: c) Işık enerjisini kimyasal enerjiye dönüştürür, tilakoid adı verilen yapılar içerir.
Çözüm: Bitki hücrelerinde bulunan, yeşil renk veren klorofil pigmentini taşıyan ve fotosentezle ışık enerjisini besin (kimyasal enerji) formuna dönüştüren organel kloroplasttır. Tilakoidler ise kloroplastın içindeki fotosentezin ışığa bağlı reaksiyonlarının gerçekleştiği yapılardır.
Soru 3: Hücrede üretilen protein, hormon gibi maddelerin paketlenip, zararlı maddelerin parçalanıp depolandığı birimler vardır. Aşağıdaki organel-eşleştirme tablosunda hangi seçenekte organel ve temel işlevi doğru verilmiştir?
a) Golgi cisimciği → Maddelerin depolanması ve hücre içi taşıma
b) Lizozom → Salgıların paketlenmesi ve olgunlaştırılması
c) Endoplazmik retikulum → Hücre içi sindirim
d) Koful → Hücrenin boşaltım ve depolama merkezi
Cevap: d) Koful → Hücrenin boşaltım ve depolama merkezi
Çözüm: Kofullar, hücrede su, besin, atık madde gibi çeşitli maddelerin depolandığı keselerdir ve boşaltımda görev alırlar. Golgi cisimciği salgıların paketlenmesinden, lizozom hücre içi sindirimden, endoplazmik retikulum ise madde taşınması ve lipid sentezinden sorumludur.
Soru 4: Bir bilim insanı, hücrede protein sentezinden sorumlu organeli incelemektedir. Bu organel, hücrenin hem çekirdeğine yakın bölgelerinde hem de endoplazmik retikulum üzerinde bulunabilen zarsız bir yapıdır. Bu bilgilere göre, söz konusu organel ve özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
a) Ribozom Büyük ve küçük alt birimlerden oluşur.
b) Sentrozom Hücre bölünmesinde görev alır.
c) Mitokondri Enerji üretir.
d) Lizozom Sindirim enzimleri içerir.
Cevap: a) Ribozom Büyük ve küçük alt birimlerden oluşur.
Çözüm: Protein sentezi, zarsız bir organel olan ribozomlarda gerçekleşir. Ribozomlar sitoplazmada serbest halde bulunabildiği gibi, endoplazmik retikulumun üzerine bağlı da olabilir. Ribozomlar büyük ve küçük olmak üzere iki alt birimden oluşur.
