🎨 Fiilde Çatı Nedir?
Fiilde çatı, cümlenin öznesi ile fiili arasındaki ilişkiyi gösterir. Yani, fiilin özneye göre nasıl bir durumda olduğunu anlatır. Fiillerin çatı özelliği taşıyabilmesi için mutlaka eylem bildirmesi gerekir. İsim soylu sözcükler çatı özelliği taşımaz.
🎭 Çatı Çeşitleri Nelerdir?
Fiilde çatı iki ana başlıkta incelenir:
- 👤 Özne-Yüklem İlişkisine Göre Çatı
- 🔩 Nesne-Yüklem İlişkisine Göre Çatı
👤 Özne-Yüklem İlişkisine Göre Çatı
Bu başlık altında fiiller, öznenin fiili yapıp yapmamasına göre incelenir. Dört farklı çatı türü bulunur:
- ✅ Etken Çatı: Öznenin işi doğrudan yaptığı fiillerdir.
- 🤝 Edilgen Çatı: Öznenin işi başkasının yapması veya işten etkilenmesi durumudur. Genellikle "-ıl, -in" eklerini alır.
- ♻️ Dönüşlü Çatı: Öznenin yaptığı işten yine kendisinin etkilendiği fiillerdir. "-ıl, -in" eklerini alır.
- 🤝 İşteş Çatı: Fiilin birden fazla kişi tarafından karşılıklı veya birlikte yapıldığını gösterir. Genellikle "-ış, -iş, -uş, -üş" eklerini alır.
✅ Etken Çatı Örnekleri
- 👧 Ayşe ders çalıştı. (Ayşe işi yapan kişi, yani özne)
- 🐕 Köpek havladı. (Köpek işi yapan)
- ☀️ Güneş açtı. (Güneş işi yapan)
🤝 Edilgen Çatı Örnekleri
- 📝 Sınav yapıldı. (Sınavın kim tarafından yapıldığı belli değil)
- 🚪 Kapı açıldı. (Kapıyı kimin açtığı belli değil)
- 📚 Kitap okundu. (Kitabı kimin okuduğu belli değil)
♻️ Dönüşlü Çatı Örnekleri
- 👧 Çocuk yıkandı. (Çocuk yıkama işini yapıyor ve bu işten etkileniyor)
- 💇♀️ Kadın süsledi. (Kadın süsleme işini yapıyor ve bu işten etkileniyor)
- 👔 Adam giyindi. (Adam giyinme işini yapıyor ve bu işten etkileniyor)
🤝 İşteş Çatı Örnekleri
- 🤝 Çocuklar gülüştüler. (Birlikte gülme eylemi)
- 🤝 Kuşlar uçuşuyor. (Birlikte uçma eylemi)
- 🤝 İnsanlar tokalaştılar. (Karşılıklı tokalaşma eylemi)
🔩 Nesne-Yüklem İlişkisine Göre Çatı
Bu başlık altında fiiller, nesne alıp almamasına göre incelenir. Dört farklı çatı türü bulunur:
- 📌 Geçişli Fiil: Nesne alabilen fiillerdir. Neyi, kimi sorularına cevap verir.
- ⛔ Geçişsiz Fiil: Nesne alamayan fiillerdir. Neyi, kimi sorularına cevap vermez.
- 💪 Oldurgan Fiil: Geçişsizken geçişli hale getirilen fiillerdir. Genellikle "-r, -t, -tır" eklerini alır.
- 🤸 Ettirgen Fiil: Geçişliyken geçişlilik derecesi artırılan fiillerdir. Genellikle "-r, -t, -tır" eklerini alır.
📌 Geçişli Fiil Örnekleri
- 📖 Öğrenci kitabı okudu. (Ne okudu? Kitabı)
- 🍎 Çocuk elmayı yedi. (Neyi yedi? Elmayı)
- ✍️ Öğretmen ödevi kontrol etti. (Neyi kontrol etti? Ödevi)
⛔ Geçişsiz Fiil Örnekleri
- 🚶 Çocuk yürüdü. (Neyi, kimi yürüdü? Cevap yok)
- 😴 Bebek uyudu. (Neyi, kimi uyudu? Cevap yok)
- 🌳 Ağaçlar yeşerdi. (Neyi, kimi yeşerdi? Cevap yok)
💪 Oldurgan Fiil Örnekleri
- 😴 (Uyudu - Geçişsiz) -> 😴 Uyuttu (Bebeği uyuttu - Geçişli)
- 💧 (Aktı - Geçişsiz) -> 💧 Akıttı (Suyu akıttı - Geçişli)
- 🗣️ (Güldü - Geçişsiz) -> 🗣️ Güldürdü (Bizi güldürdü - Geçişli)
🤸 Ettirgen Fiil Örnekleri
- ✍️ (Yazdı - Geçişli) -> ✍️ Yazdırdı (Mektubu yazdırdı - Daha geçişli)
- 📖 (Okudu - Geçişli) -> 📖 Okuttu (Kitabı okuttu - Daha geçişli)
- 🔨 (Kırdı - Geçişli) -> 🔨 Kırdırdı (Camı kırdırdı - Daha geçişli)
