🧠 Açık Lise Mantık: Akıl Yürütme ve Argümanlar
Mantık dersinin en temel konularından biri olan akıl yürütme ve argümanlar, düşüncelerimizi sistemli bir şekilde ifade etmemizi ve değerlendirmemizi sağlar. Açık lise sınavlarında da sıkça karşımıza çıkan bu konuyu, çıkmış sorular üzerinden inceleyerek daha iyi anlayabiliriz.
🤔 Akıl Yürütme Nedir?
Akıl yürütme, mevcut bilgilerden yola çıkarak yeni sonuçlara ulaşma sürecidir. Farklı akıl yürütme yöntemleri bulunur:
- 🍎 Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel bir kuraldan özel durumlara ulaşmaktır. Örneğin:
- Bütün insanlar ölümlüdür.
- Sokrates bir insandır.
- O halde Sokrates de ölümlüdür.
- 🍏 Tümevarım (Endüksiyon): Özel durumlardan genel kurallara ulaşmaktır. Örneğin:
- Demir ısıtılınca genleşir.
- Bakır ısıtılınca genleşir.
- Alüminyum ısıtılınca genleşir.
- O halde bütün metaller ısıtılınca genleşir.
- 🍊 Analoji (Benzeşim): İki şey arasındaki benzerliklerden yola çıkarak birisi hakkında bildiğimiz bir şeyi diğeri hakkında da iddia etmektir. Örneğin:
- Dünya'da yaşam vardır.
- Mars da Dünya'ya benziyor.
- O halde Mars'ta da yaşam olabilir.
💬 Argüman Nedir?
Argüman, bir iddiayı desteklemek için sunulan nedenler bütünüdür. İyi bir argüman, mantıksal olarak tutarlı ve kanıtlarla desteklenmiş olmalıdır.
- 🍇 Önerme: Doğruluğu veya yanlışlığı iddia edilebilen bir ifadedir. Örneğin: "Güneş Dünya'nın etrafında döner."
- 🍓 Çıkarım: Önermelerden yola çıkarak bir sonuca ulaşma işlemidir.
- 🍋 Geçerlilik: Bir argümanın yapısıyla ilgili bir özelliktir. Eğer öncüller doğruysa sonucun da doğru olması gerekiyorsa, argüman geçerlidir.
- 🍒 Doğruluk: Önermelerin gerçeklikle uyuşmasıdır.
❓ Çıkmış Soru Örneği ve Çözümü
Aşağıdaki argümanlardan hangisi geçerlidir?
A) Bütün kediler miyavlar. Köpekler miyavlamaz. O halde köpekler kedi değildir.
B) Bazı insanlar doktordur. Bütün doktorlar zekidir. O halde bütün insanlar zekidir.
C) Hiçbir balık uçamaz. Bazı kuşlar uçamaz. O halde bazı kuşlar balık değildir.
D) Bütün çiçekler güzeldir. Bazı bitkiler çiçektir. O halde bütün bitkiler güzeldir.
E) Hiçbir öğrenci tembel değildir. Bütün tembeller başarısızdır. O halde hiçbir öğrenci başarısız değildir.
Çözüm:
Doğru cevap A seçeneğidir. Bu argüman, tümdengelimsel bir akıl yürütme örneğidir ve öncüller doğruysa sonucun da doğru olması zorunludur. Diğer seçeneklerdeki argümanlar ise ya geçersizdir ya da öncüllerden sonucun zorunlu olarak çıkmadığı durumlardır.
📝 Sınavlara Hazırlık İpuçları
* Bol bol soru çözerek farklı akıl yürütme türlerini ve argüman yapılarını tanıyın.
* Öncüllerin ve sonuçların arasındaki mantıksal bağlantıyı kurmaya çalışın.
* Argümanların geçerliliğini değerlendirirken, öncüllerin doğru olup olmadığını kontrol edin.
* Yanlış akıl yürütme örneklerini (safsataları) öğrenerek hatalı argümanları kolayca tespit edin.
Umarım bu özet, açık lise mantık sınavına hazırlanmanıza yardımcı olur! Başarılar!
