🎯 Aldehitlerin IUPAC Adlandırılması
Merhaba! Bu notta, organik kimyanın önemli fonksiyonel gruplarından aldehitlerin IUPAC sistemine göre nasıl adlandırıldığını öğreneceğiz.
📌 Temel Kurallar
Aldehit grubu (-CHO), bir karbonil grubuna (C=O) bağlı bir hidrojen atomundan oluşur. Adlandırma yaparken şu kuralları takip ederiz:
- 🔹 Ana zincir, karbonil karbonunu (C=O) MUTLAKA içermelidir.
- 🔹 Zincir, karbonil karbonundan başlayacak şekilde numaralandırılır. Bu nedenle aldehit grubu her zaman 1. karbondadır ve numarası yazılmaz.
- 🔹 Ana zincirin alkan adının sonundaki "-e" eki kaldırılır ve yerine "-al" eki getirilir.
🧪 Örneklerle İnceleyelim
➡️ Basit Zincirli Aldehitler
- 🎓 1 Karbon: \( H-CHO \) → Metanal (Yaygın adı: Formaldehit)
- 🎓 2 Karbon: \( CH_3-CHO \) → Etanal (Yaygın adı: Asetaldehit)
- 🎓 3 Karbon: \( CH_3-CH_2-CHO \) → Propanal
- 🎓 4 Karbon: \( CH_3-CH_2-CH_2-CHO \) → Butanal
➡️ Dallanmış Zincirli Aldehitler
Ana zincirdeki dallanmalar, her zamanki gibi alkil grupları olarak adlandırılır. Aldehit grubu 1. karbon olduğu için dallanmanın numarası ona göre belirlenir.
- 💡 \( (CH_3)_2CH-CHO \)
Zincir 3 karbonludur. Aldehit 1. karbondadır. Metil grubu 2. karbona bağlıdır.
→ 2-metilpropanal
- 💡 \( CH_3-CH(CH_3)-CH_2-CHO \)
Ana zincir 4 karbonludur (Butanal). Metil grubu 2. karbondadır.
→ 2-metilbutanal
➡️ Halkalı Yapılarda Aldehitler (Sikloalkanlar)
Halkaya bağlı bir -CHO grubu varsa, adlandırma için "karbaldehit" soneki kullanılır.
- 🔄 \( C_6H_{11}-CHO \) → Siklohekzankarbaldehit
Burada, aldehit karbonu halkanın bir parçası değil, ona bağlıdır.
➡️ Çift Bağ/Bağ İçeren Aldehitler
Molekülde çift bağ veya üçlü bağ da varsa, ana zincir hem aldehit grubunu HEM de çoklu bağı içerecek şekilde seçilir. Numara vermede aldehit grubu önceliklidir (1. karbon).
- ⚡ \( OHC-CH=CH-CHO \)
Bu bir dialdehittir. 4 karbonlu bir zincirde iki tane aldehit grubu ve bir çift bağ vardır. Çift bağ 2 ve 3. karbonlar arasındadır.
→ (2E)-But-2-endial
("E" konfigürasyonu stereokimya için eklenmiştir.)
✅ Özet
- ✅ Ana zincir -CHO grubunu içermeli.
- ✅ -CHO grubu her zaman 1. karbon.
- ✅ Adın sonuna "-al" eki gelir.
- ✅ Dallanmalar, aldehit karbonuna göre numaralandırılır.
- ✅ Halkaya bağlı -CHO için "-karbaldehit" kullan.
