İnsan aklı, tarih boyunca içinde yaşadığı evrenin kökeni, düzeni ve işleyişi üzerine düşünmüştür. Bu düşünceler, çoğu zaman bir Yaratıcı'nın varlığı fikrine götürmüştür. Özellikle evrendeki ince ayar, düzen, kanunluluk ve amaçlılık, teistik inançlar için güçlü bir akli dayanak olarak görülmüştür. Bu yazıda, "Kozmolojik Düzen Delili" olarak da adlandırılan, evrendeki düzenin Allah'ın varlığına bir işaret oluşunu ele alacağız.
Bu delilin özü şu basit önermelere dayanır: Evrende olağanüstü bir düzen, denge ve karmaşık yapılar vardır. Bu düzen, kör tesadüflerin veya kendi kendine oluşun eseri olamayacak kadar hassas ve amaçlıdır. Bu kadar mükemmel bir düzen, ancak üstün bir Akıl, İlim ve Kudret sahibi bir Yaratıcı'nın (Allah'ın) eseri olabilir.
Evrenimizin fiziksel sabitleri (yerçekimi kuvveti, elektromanyetik kuvvet, ışık hızı vb.) ve başlangıç şartları, yaşam için tam da gereken değerlerdedir. Bu değerlerden en ufak bir sapma, evrenin var olamamasına veya yaşam barındıramamasına neden olurdu.
Güneş'e olan mükemmel mesafe, atmosferin koruyucu kalkanı, su döngüsü, manyetik alan, bitkilerin fotosentez yapması... Tüm bunlar, sadece "kör doğa" ile açıklanamayacak kadar birbiriyle uyumlu ve bir amaca hizmet eden sistemlerdir.
En basit canlı hücresi bile, en gelişmiş insan yapımı fabrikadan daha karmaşık bir organizasyona sahiptir. DNA'daki genetik kod, muazzam bir bilgi deposudur. Bir bilgi ve kodlama varsa, bunu var eden bir Akıl (Mütekellim) olmalıdır.
Evren, kaotik değil, kavrayabildiğimiz matematiksel yasalara tabidir. Fizik ve kimya kanunları her yerde ve her zaman aynı şekilde işler. Bu yasaların kaynağı ve bu düzeni sürekli kılan, Kadir ve Hakim (Her Şeye Gücü Yeten, Hikmet Sahibi) bir Varlık olmalıdır.
Evrendeki düzen, sadece bir "olgu" değil, aynı zamanda bir "işaret"tir. Bu işaret, bizi şu sonuçlara götürür:
Kur'an-ı Kerim'de sıkça vurgulanan "Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelip gidişinde elbette akl-ı selim sahipleri için ibretler vardır" (Âl-i İmrân, 190) ayeti, tam da bu delile işaret eder. Evrendeki düzen, üzerinde düşünen her insanı, onu var eden ve düzenleyen Vâhid (Tek) ve Kayyûm (Her Şeyi Ayakta Tutan) bir Allah fikrine davet eden kuvvetli bir delildir.
Bu makale, konuya felsefi ve teolojik bir giriş niteliğindedir. Derinlemesine okuma için "Kozmolojik Delil", "Teleolojik Delil" ve "İnce Ayar Delili" konuları araştırılabilir.