📜 AYT Tarih Konu Anlatımı: 20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya
Bu bölümde, 20. yüzyılın başında Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu siyasi, askeri ve toplumsal durumu ve bu durumun I. Dünya Savaşı'na giden süreçteki rolünü inceleyeceğiz.
⚔️ Trablusgarp Savaşı (1911-1912)
İtalya, birliğini geç tamamlaması nedeniyle sömürge yarışında geri kalmıştı ve gözünü Osmanlı'nın Kuzey Afrika'daki son toprağı olan Trablusgarp'a (Bugünkü Libya) dikti.
- 📍 Nedenleri: İtalya'nın hammadde ve pazar arayışı, Trablusgarp'ın jeopolitik önemi ve Osmanlı Devleti'nin bölgeye denizden yardım gönderemeyecek kadar zayıf olması.
- 💡 Önemli Gelişme: Osmanlı subayları (Mustafa Kemal, Enver Paşa gibi) gönüllü olarak bölgeye giderek yerli halkı örgütleyip direnişe geçirdi.
- 📜 Sonuçları: Balkan Savaşları'nın başlaması üzerine Osmanlı, İtalya ile Uşi Antlaşması'nı (1912) imzalamak zorunda kaldı. Bu antlaşmayla Trablusgarp ve Bingazi İtalya'ya bırakıldı. Ayrıca, On İki Ada geçici olarak İtalya'ya bırakıldı (geri alınamadı).
🔥 Balkan Savaşları (1912-1913)
Osmanlı Devleti'nin Trablusgarp'ta güçsüzlüğünü gören Balkan devletleri (Yunanistan, Bulgaristan, Sırbistan, Karadağ), Rusya'nın kışkırtmasıyla aralarında ittifak kurarak Osmanlı'ya saldırdı.
➡️ I. Balkan Savaşı (1912)
- ✅ Osmanlı ordusu, hazırlıksız ve siyasi çekişmeler içinde yakalandı.
- ✅ Balkan ittifakı karşısında ağır bir yenilgi aldı. Makedonya, Batı Trakya ve Arnavutluk kaybedildi.
- ✅ Ordu, Çatalca hattına kadar çekilmek zorunda kaldı.
- ✅ Londra Antlaşması (1913) imzalandı ve Osmanlı'nın Balkanlardaki varlığı neredeyse sona erdi.
➡️ II. Balkan Savaşı (1913)
- 💥 I. Balkan Savaşı'nda elde edilen toprakların paylaşımı konusunda Balkan devletleri arasında anlaşmazlık çıktı.
- 💥 Bulgaristan'a karşı Yunanistan, Sırbistan, Romanya ve hatta Osmanlı Devleti ittifak kurdu.
- 🎯 Sonuç: Osmanlı, bu savaştan faydalanarak Edirne ve Kırklareli'ni geri aldı. Bulgaristan ile İstanbul Antlaşması imzalandı.
📌 Balkan Savaşları'nın Genel Sonuçları:
- 🚩 Osmanlı Devleti'nin Balkanlardaki egemenliği büyük ölçüde sona erdi.
- 🚩 Büyük göçler (muhacir) yaşandı; Anadolu, Balkanlardan gelen Müslüman Türk nüfusla doldu.
- 🚩 Ordu ve kamuoyunda "İttihat ve Terakki" yönetimine karşı hoşnutsuzluk arttı. Bu, Babıali Baskını (1913) ile İttihat ve Terakki'nin tam iktidara gelmesine yol açtı.
- 🚩 Osmanlı'nın güçsüzlüğü iyice ortaya çıktı ve I. Dünya Savaşı öncesinde bloklara yanaşma politikasını hızlandırdı.
🌍 I. Dünya Savaşı (1914-1918)
Sanayi İnkılabı, sömürgecilik yarışı ve milliyetçilik akımlarının tetiklediği bu büyük savaşta Osmanlı Devleti, kendisine "kaybettiği toprakları geri alma" fırsatı verdiğini düşündüğü İttifak Devletleri (Almanya, Avusturya-Macaristan) safında yer aldı.
🎯 Osmanlı'nın Savaşa Giriş Nedenleri:
- 💡 Kaybedilen toprakları (özellikle Balkanlar ve Ege Adaları) geri almak.
- 💡 Siyasi yalnızlıktan kurtulmak ve Almanya'nın gücüne güvenmek.
- 💡 Kapitülasyonlardan kurtulmak ve ekonomik bağımsızlığını kazanmak.
- 💡 "Cihat" ilan ederek Müslüman sömürgeleri ayaklandırmak ve İtilaf Devletlerini zor durumda bırakmak.
⚓ Savaşa Giriş: Goben ve Breslaw Olayı
İngiliz donanmasından kaçan iki Alman gemisi (Goben ve Breslau), Osmanlı'ya sığındı. Osmanlı, bu gemileri satın aldığını açıklayarak isimlerini Yavuz ve Midilli olarak değiştirdi. Ancak bu gemiler, Alman mürettebatıyla Karadeniz'e açılarak Rus limanlarını bombaladı. Bu olay, Osmanlı Devleti'nin fiilen savaşa girmesine neden oldu.
📍 Cepheler ve Önemli Gelişmeler:
- Çanakkale Cephesi (1915): 🏆 İtilaf Devletleri, İstanbul'u ve boğazları ele geçirip Rusya'ya yardım ulaştırmak istedi. Ancak Mustafa Kemal gibi komutanların önderliğindeki Türk ordusu, tarihi bir zafer kazandı. Savaşın seyrini değiştiren bu zafer, I. Dünya Savaşı'nın iki yıl daha uzamasına neden oldu.
- Kafkas Cephesi: ❄️ Enver Paşa'nın "Turan" hayaliyle başlattığı bu cephede, ağır kış şartları ve Rus ordusu karşısında büyük kayıplar verildi. Erzurum, Erzincan, Trabzon gibi şehirler Rus işgaline uğradı.
- Kanal Cephesi: 🐫 Osmanlı, Süveyş Kanalı'nı ele geçirip İngiliz sömürgeleriyle bağlantısını kesmek istedi ancak başarılı olamadı.
- Irak, Filistin-Suriye, Hicaz-Yemen Cepheleri: Bu cephelerde İngilizler ve onlara destek veren Arap isyancılar karşısında toprak kayıpları yaşandı.
📜 Gizli Antlaşmalar ve Savaşın Sonu:
İtilaf Devletleri, Osmanlı topraklarını savaş daha bitmeden aralarında paylaştılar (Sykes-Picot, Londra, St. Jean de Maurienne antlaşmaları). Osmanlı Devleti, diğer İttifak Devletleriyle birlikte yenik sayıldı ve Mondros Ateşkes Antlaşması'nı (30 Ekim 1918) imzalayarak savaştan çekildi.
💎 Önemli Not: Mondros Ateşkes Antlaşması'nın 7. maddesi ("İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit edecek bir durum ortaya çıkarsa herhangi bir stratejik noktayı işgal edebilir"), işgallerin önünü açan en tehlikeli madde olmuştur.
