🎵 Bentlerle Kurulan Nazım Şekilleri
Divan edebiyatında, şiirlerin yapısal birimlerine bent adı verilir. Bazı nazım şekilleri, bu bentlerin belirli sayıda ve düzende bir araya gelmesiyle oluşur. Bu türler genellikle dörtlükler halinde yazılır ve kendine özgü kafiye şemaları vardır. Aşağıda, bentlerle kurulan bu önemli nazım şekillerini inceleyeceğiz.
🧩 Tuyuğ
- ✅ Yapı: Tek bir dörtlükten oluşur.
- ✅ Kafiye Şeması: aaxa şeklindedir. (İlk üç mısra kendi arasında kafiyeli, dördüncü mısra serbesttir veya farklı bir kafiye yapabilir, ancak genel kabul aaxa'dır).
- ✅ Konu: Genellikle felsefi, aşk, şarap ve ölüm gibi derin konular işlenir.
- ✅ Önemli Özellik: Türk edebiyatına özgü bir nazım şeklidir. Aruz ölçüsünün sadece "fâilâtün / fâilâtün / fâilün" kalıbıyla yazılır.
Örnek (Kadı Burhaneddin):
Düşdi bu gönlüm sana hey sevdüğüm
N'ola yakışsan bana hey sevdüğüm
Çün seve geldi seni bu gönlüm
Gel ey gönüller şehri hey sevdüğüm
📜 Rubai
- ✅ Yapı: Tuyuğ gibi tek bir dörtlükten oluşur.
- ✅ Kafiye Şeması: aaxa şeklindedir.
- ✅ Konu: Dünyanın geçiciliği, hayatın anlamı, ölüm, tasavvuf gibi derin ve hikemî (felsefi) konular işlenir.
- ✅ Önemli Özellik: İran edebiyatından alınmıştır. En ünlü şairi Ömer Hayyam'dır. Türk edebiyatında ise Azmizade Haleti bu türün en önemli temsilcisidir.
Örnek (Ömer Hayyam - Çeviri):
Var eyledi bir devr ki âlem-i fânî,
Eyler hemân cûş ü hurûş-ı heves.
İçmiş de sabûh-ı mey-i kevn ü mekân,
Bir ser-hoş olmuş ki n'eylesin temâşâ.
🏛️ Murabba
- ✅ Yapı: Dörtlüklerden oluşur. Dört ya da daha fazla bent (dörtlük) bulunabilir.
- ✅ Kafiye Şeması: Her dörtlük kendi içinde "aaaa, bbba, ccca..." şeklinde kafiyelenir. Yani her dörtlüğün ilk üç mısrası kendi arasında, dördüncü mısra ise her bentte aynı olan nakarat mısradır.
- ✅ Konu: Her türlü konuda yazılabilir; dinî, tasavvufî, aşk, övgü (methiye), yergi (hiciv) gibi.
- ✅ Önemli Özellik: "Nakarat" adı verilen ve her dörtlüğün sonunda tekrarlanan bir mısra vardır. Bu, şiirin ana duygusunu vurgular.
Örnek (Ziya Paşa - Bir beyit):
"Âyinesi iştir kişinin lâfa bakılmaz
Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde"
(Bu, murabbanın nakarat bölümü olarak kullanılan ünlü bir beyittir.)
🎤 Şarkı
- ✅ Yapı: Bestelenmek için yazılan bir nazım şeklidir. Dörtlüklerden oluşur.
- ✅ Kafiye Şeması: Murabba ile aynıdır: "aaaa, bbba, ccca..."
- ✅ Konu: Genellikle aşk, sevgili, içki ve eğlence konuları işlenir. Daha hafif ve günlük bir dili vardır.
- ✅ Önemli Özellik: Türk edebiyatına özgü bir nazım şeklidir. Murabbadan en önemli farkı, konusunun daha çok dünyevi zevkler ve aşk olmasıdır. Nakarat bölümüne "bağlama" veya "kavuştak" denir. En büyük temsilcisi Nedim'dir.
Örnek (Nedim):
Bu şehr-i Stanbul ki bî-misl ü bahâdır
Bir sengine yek-pâre Acem mülkü fedadır
Bir gevher-i yek-pâre iki bahr arasında
Hurşîd-i cihan-tâb ile tartılsa sezadır
(Nakarat: Bu şehr-i Stanbul...)
🎯 Özet Tablosu
- 🧩 Tuyuğ: 1 dörtlük, aaxa, Türk'e özgü, felsefi.
- 📜 Rubai: 1 dörtlük, aaxa, İran'dan gelme, felsefi.
- 🏛️ Murabba: 4+ dörtlük, aaaa/bbba..., nakaratlı, her konu.
- 🎤 Şarkı: 4+ dörtlük, aaaa/bbba..., kavuştaklı, aşk/eğlence, Türk'e özgü.
