Canlıların Sınıflandırılması (Biyolojik Sınıflandırma)
Canlıların benzerliklerine, akrabalık ilişkilerine ve evrimsel geçmişlerine göre gruplandırılmasına sınıflandırma (taksonomi) denir. Bu bilim dalı, milyonlarca canlı türünü sistematik bir şekilde incelememizi sağlar.
Sınıflandırmanın Amacı
- Canlılar arasındaki benzerlik ve farklılıkları belirlemek,
- Canlıları düzenli ve sistematik bir şekilde isimlendirmek,
- Canlıların evrimsel akrabalık ilişkilerini ortaya koymaktır.
İki Temel Sınıflandırma Sistemi
1. Amprik (Yapay) Sınıflandırma: Canlıları sadece dış görünüş (morfoloji) benzerliklerine göre gruplandırır. Bu sistem günümüzde kullanılmamaktadır. Örneğin, kanatları olduğu için sinekler ve kuşlar aynı grupta toplanabilirdi.
2. Filogenetik (Doğal) Sınıflandırma: Canlıları; anatomik, fizyolojik, embriyolojik ve moleküler (DNA, protein benzerliği) özelliklerine bakarak, yani akrabalık derecelerine göre gruplandırır. Günümüzde kullanılan modern sınıflandırma sistemidir.
Taksonomik Kategoriler (Basamaklar)
Canlılar, en geniş gruptan en özel gruba doğru sıralanan kategorilere ayrılır. Bu kategoriler aşağıdan yukarıya doğru şöyledir:
- Tür → En temel ve özel basamaktır. Ortak atadan gelen, çiftleştiklerinde verimli döller verebilen bireylerden oluşur.
- Cins → Birbiriyle yakın akraba olan türlerin oluşturduğu gruptur.
- Aile (Familya) → Yakın akraba cinslerin bir araya gelmesiyle oluşur.
- Takım (Ordo)
- Sınıf (Classis)
- Şube (Phylum) → Bitkiler ve mantarlar âlemindeki karşılığı "Bölüm"dür.
- Âlem (Regnum) → En geniş kategoridir.
Örnek: Ev kedisinin sınıflandırılması:
- Âlem: Animalia (Hayvanlar)
- Şube: Chordata (Kordalılar)
- Sınıf: Mammalia (Memeliler)
- Takım: Carnivora (Etçiller)
- Aile: Felidae (Kedigiller)
- Cins: Felis
- Tür: Felis catus
Canlıların Beş Âlemi
Modern sınıflandırmada canlılar genellikle beş büyük âlemde incelenir:
- 1. Monera (Prokaryotlar): Çekirdek zarı ve zarlı organelleri olmayan tek hücreli canlılardır. Bakteriler ve mavi-yeşil algler bu âlemdedir.
- 2. Protista (Protistler): Çekirdek zarı ve zarlı organelleri olan (ökaryot), genellikle tek hücreli canlılardır. Amip, öglena, terliksi hayvan ve bazı algler bu gruptadır.
- 3. Mantarlar (Fungi): Çok hücreli, çürükçül (saprofit) beslenen, hücre duvarları kitinden yapılmış ökaryot canlılardır. Küf mantarları, şapkalı mantarlar ve mayalar bu âlemdedir.
- 4. Bitkiler (Plantae): Çok hücreli, fotosentez yaparak kendi besinini üreten (ototrof), hücre duvarları selülozdan yapılmış ökaryot canlılardır. Kara yosunları, eğrelti otları ve tohumlu bitkiler bu âlemdedir.
- 5. Hayvanlar (Animalia): Çok hücreli, besinlerini hazır olarak alan (heterotrof), aktif hareket edebilen ökaryot canlılardır. Böcekler, balıklar, kurbağalar, kuşlar ve memeliler bu âlemin üyeleridir.
Not: Bazı modern sınıflandırmalarda, arkeler ve bakteriler ayrı âlemler olarak kabul edilir ve âlem sayısı artar. Ayrıca, virüsler canlı sayılmadıkları için bu âlemlerin hiçbirine dahil edilmezler.
