Cinaslı kafiye, Türk şiir geleneğinde, yazılışları ve okunuşları aynı ancak anlamları farklı olan sözcüklerle yapılan bir kafiye türüdür. Genellikle mani, tuyuğ, beyit gibi nazım biçimlerinde ve cinaslı mânilerde sıkça kullanılır. Bu yazıda, cinaslı kafiyenin ne olduğunu ve kısa örneklerle nasıl işlendiğini inceleyeceğiz.
Cinas, bir söz sanatıdır. Kafiye olarak kullanıldığında, dize sonlarında aynı seslere sahip fakat farklı anlamlar taşıyan kelimeler bulunur. Bu, şiire bir zekâ oyunu ve ahenk katmanı ekler. Cinas için en temel kural, kelimelerin tamamen aynı harflerle yazılmasıdır.
İşte, cinaslı kafiyenin anlaşılmasını sağlayacak, klasik ve halk edebiyatından derlenmiş kısa örnekler:
Bir şair güzel bir yaz günü,
Kaleme aldı şiiri yaz.
Açıklama: İlk dizedeki "yaz" mevsimi ifade ederken, ikinci dizedeki "yaz" fiil (yazmak) anlamındadır. Yazılışları aynıdır.
Bahçende açan o nazlı gül,
Her görüşte içime gül.
Açıklama: Birinci "gül" çiçek ismi, ikincisi ise "gülmek" fiilidir. Anlam farkı belirgindir.
Dağlardan uçan güvercin,
Konacak dal arar yol.
Senin için düşürdüm şu canı,
Bilmem ki bu ne yol?
Açıklama: İlk "yol", gidiş yolu/park anlamında; ikinci "yol" ise "çare, yöntem" anlamındadır. Manilerde çok yaygın kullanılır.
Atımı sürdüm o geniş kır'a,
Testiyi vurdum taşa, hemen kır.
Açıklama: İlki "kır" (açık arazi), ikincisi "kır-" (kırmak fiili) anlamındadır.
Cinaslı kafiye, Türk şiirinin en eğlenceli ve zekice işlenen unsurlarından biridir. Yukarıdaki kısa örnekler, bu sanatın mantığını anlamak için bir başlangıç niteliğindedir. Şiir okurken veya analiz ederken dize sonlarındaki aynı kelimeleri gördüğünüzde, "Acaba bu bir cinas mı?" diye sormak, edebi metinleri daha derinden kavramanızı sağlayacaktır.
