Dehriyye (Materyalizm)

Question

Bu felsefi görüşü tam olarak kavrayamadım. Maddenin ezeli olduğunu ve her şeyin ondan oluştuğunu söylüyorlar ama bunu nasıl temellendiriyorlar anlamakta zorlanıyorum. Ayrıca, ruh ve metafizik gibi kavramları tamamen reddetmeleri kafamı karıştırıyor.

Answer 1

🧠 Dehriyye (Materyalizm) Nedir?

Dehriyye, İslam felsefesi ve kelamında, evrenin yaratılışını ve bir yaratıcıyı reddeden, maddenin (dehr) ezelî ve ebedî olduğunu savunan düşünce akımıdır. "Dehr" kelimesi, zaman ve sonsuzluk anlamlarına gelir. Bu akımın takipçilerine Dehriyyûn denir.

📜 Tarihsel Köken ve Temel Görüşler

Dehriyye düşüncesi, İslam öncesi dönemdeki bazı Arap topluluklarında ve eski Yunan felsefesindeki materyalist eğilimlerden etkilenmiştir. Kur'an-ı Kerim'deki "Dediler ki: Hayat, ancak bu dünyadaki hayatımızdır. Ölürüz ve yaşarız. Bizi ancak zaman (dehr) helak eder." (Câsiye Suresi, 24. ayet) ifadesi, bu inanışa atıfta bulunur.

• 🌌 Maddenin Ezelîliği: Evren ve içindeki her şey, yoktan var edilmemiştir; madde sonsuzdan beri vardır ve hiçbir şekilde yok olmayacaktır.
• ⏳ Zamanın Mutlak Gücü: Her şeyin yaratıcısı ve yok edicisi olarak "zaman" (dehr) kabul edilir. Olaylar, doğal sebepler ve tesadüfler zinciri sonucu oluşur.
• ⚰️ Ahiret İnancının Reddi: Ölümden sonra bir diriliş, cennet, cehennem veya hesap günü yoktur. İnsan, bedeniyle bir bütündür ve ölümle birlikte tamamen yok olur.

⚖️ Dehriyye'ye Yöneltilen Eleştiriler

İslam âlimleri ve filozoflar, Dehriyye'yi hem akli hem de nakli delillerle eleştirmişlerdir:

• 💫 Hudus Delili: Evrenin (âlemin) sonradan yaratıldığı (hâdis olduğu) ve her sonradan var olanın bir var ediciye (muhdis) ihtiyacı olduğu savunulmuştur.
• 🔍 İmkân Delili: Evrendeki varlıkların var olmak için bir sebebe ihtiyaç duyduğu, bu sebep zincirinin de ezeli ve vacibül vücut (varlığı zorunlu) olan Allah'ta son bulduğu ifade edilmiştir.
• 📖 Dini Eleştiri: Kur'an'da bu inanış açıkça reddedilmiş ve insanlar bu düşünceden sakındırılmıştır.

🔄 Modern Materyalizm ile Bağlantısı

Dehriyye, günümüzdeki felsefi materyalizm ile benzerlikler taşır. Her iki düşünce de:

• 🧱 Gerçekliğin temelinde maddeyi görür.
• 🙏 Metafizik, ruh ve tanrı inancını reddeder.
• 🔬 Açıklamalarını doğa yasaları ve bilimsel determinizm üzerine kurar.

Ancak, Dehriyye daha çok İslami bir bağlamda ortaya çıkmış ve ele alınmış tarihsel bir akımdır.

🎯 Özet

Dehriyye, İslam düşünce tarihinde ateist ve materyalist bir eğilim olarak karşımıza çıkar. Temel tezi, maddenin ezelî olduğu ve her şeyin belirleyicisinin "zaman" olduğudur. Bu görüş, İslam inancının temelini oluşturan tevhid anlayışıyla doğrudan çeliştiği için, hem Kur'an'da hem de sonraki dönem kelam ve felsefe eserlerinde güçlü bir şekilde eleştirilmiştir.