⚖️ Dengeye Etki Eden Faktörler (AYT Fizik)
Merhaba! Bugün fizik dersinin önemli konularından biri olan "Denge"yi ve bu dengeyi nelerin etkilediğini öğreneceğiz. Bu konu, AYT (Alan Yeterlilik Testi) sınavında karşımıza çıkabilir. Hazırsanız, başlayalım!
📚 Denge Nedir?
Bir cismin dengede olması demek, durağan halde kalması ya da düzgün hareketine devam etmesi demektir. Günlük hayatta gördüğümüz bir salıncak, duran bir masa veya düzgün hızla giden bir araba dengededir.
🔍 Dengeye Etki Eden Faktörler Nelerdir?
Bir cismin dengede kalmasını veya bozulmasını etkileyen başlıca faktörler şunlardır:
1. 🪨 Kütle ve Ağırlık Merkezi
- Bir cismin ağırlık merkezi, tüm ağırlığının toplandığı nokta gibi düşünülebilir.
- Ağırlık merkezi ne kadar alçakta ve taban alanına yakınsa, cisim o kadar kararlı dengededir.
- Örnek: Vazonun altı geniş, üstü darsa devrilmesi zordur. Çünkü ağırlık merkezi alçak ve tabanı geniştir.
2. ⚙️ Tork (Moment)
- Tork, bir kuvvetin bir cismi döndürme etkisidir. Formülü: \( \tau = F \cdot d \)
- F: Uygulanan kuvvet (Newton), d: Dönme noktasına olan dik uzaklık (metre)
- Bir cisim dengedeyse, saat yönündeki torklar = saat yönünün tersindeki torklar olmalıdır.
- Örnek: Tahterevallide, ağır çocuk merkeze yakın otururken, hafif çocuk uca oturursa denge sağlanır.
3. 📍 Destek Noktası ve Taban Alanı
- Cismin üzerinde durduğu yüzeyle temas ettiği alan taban alanıdır.
- Taban alanı büyüdükçe denge artar.
- Örnek: İnsan ayaktayken (küçük taban) dengesi bozulabilir, ama yere yattığında (büyük taban) çok kararlıdır.
4. ➡️ Bileşke Kuvvet
- Bir cisme etki eden tüm kuvvetlerin toplamı (bileşkesi) sıfır ise cisim öteleme dengesindedir.
- Yani cismi sağa iten kuvvetler sola itenlerle, yukarı çekenler aşağı çekenlerle eşit olmalıdır.
💡 Test Çözerken Nelere Dikkat Etmeliyiz? (AYT İpuçları)
- ✅ Soruda "kararlı denge", "kararsız denge" veya "yarı kararlı denge" kavramlarını iyi oku.
- ✅ Tork (moment) sorularında, dönme noktasını (ekseni) doğru belirle ve kuvvetin bu noktaya olan dik uzaklığını bul.
- ✅ Ağırlık merkezi sorularında, cismin şekli değişirse merkezin nasıl yer değiştireceğini düşün.
- ✅ Dengenin iki şartını unutma: 1) Bileşke kuvvet = 0, 2) Bileşke tork = 0.
🎯 Özet
Bir cismin dengede kalması; ağırlık merkezinin konumuna, tork dengesine, taban alanına ve bileşke kuvvetin sıfır olmasına bağlıdır. AYT'de denge sorularını çözerken bu dört faktörü aklında tutmalısın. Bol bol pratik yaparak bu konuyu tam anlamıyla kavrayabilirsin. Başarılar! 🚀
