Kemal Tahir'in başyapıtı kabul edilen Devlet Ana, Osmanlı Devleti'nin kuruluş dönemini anlatan tarihi bir romandır. 1967 yılında yayımlanan eser, sadece bir tarih anlatısı değil, aynı zamanda Türk toplumunun sosyal yapısı, töreleri ve devlet anlayışı üzerine derin bir sorgulamadır. Roman, okuru 13. yüzyılın sonlarına, Söğüt ve çevresine götürür.
Roman, Osmanlı Beyliği'nin filizlendiği dönemde, Anadolu'nun siyasi ve sosyal karmaşasını arka plana alır. Temel odak, bir "devlet" fikrinin nasıl doğduğu, hangi töreler, inançlar ve sosyal sözleşmeler üzerine inşa edildiğidir. Kemal Tahir, Marksist bir tarih görüşünden yola çıkarak, Osmanlı'nın feodal bir yapıdan ziyade, "Asya Tipi Üretim Tarzı" ve güçlü bir devlet geleneği ile kurulduğu tezini işler. "Devlet Ana" ifadesi, devletin koruyucu, kollayıcı ve birleştirici bir ana gibi görülmesi fikrini simgeler.
Romanın en güçlü teması, Türk boylarının yaşam kaynağı olan töre ve onun getirdiği adalet anlayışıdır. Bu adalet, yerleşik Bizans zulmüne karşı bir cazibe merkezi oluşturur.
Göçebe Türkmenler ile yerleşik Rum/Bizans halkı arasındaki ilişkiler, çatışma değil, genellikle karşılıklı saygı ve kaynaşma potansiyeli ile ele alınır. Din değiştirmeler bu kaynaşmanın bir sonucudur.
Roman, bir boy örgütlenmesinin nasıl evrensel bir devlet fikrine dönüştüğünün sancılarını ve felsefesini işler. Bu geçiş, kişisel hırslardan ziyade, sosyal ve tarihsel bir zorunluluk olarak sunulur.
Kemal Tahir, romanında oldukça akıcı ve destansı bir dil kullanır. Tarihi terimleri ve dönem konuşmalarını metne ustalıkla yedirir. Devlet Ana, Türk edebiyatında tarihi roman türünün kilometre taşlarından biridir. Sadece geçmişi anlatmakla kalmaz, 1960'lı yılların Türkiye'sinin siyasi ve toplumsal tartışmalarına da tarihten bir cevap niteliği taşır. Roman, resmi tarih anlatılarından farklı, sosyolojik derinliği olan bir kuruluş hikâyesi sunmasıyla öne çıkar.
Sonuç olarak, Devlet Ana, Osmanlı'nın doğuşunu merak eden, tarihi sadece savaşlar ve padişahlar dizisi olarak değil, toplumsal yapı ve fikirler tarihi olarak okumak isteyen herkes için vazgeçilmez bir klasiktir. 🏺
