Edebi metin ve öğretici metin arasındaki farklar

Question

Bu iki metin türünü genel olarak ayırt edebiliyorum ama bazen karıştırıyorum. Özellikle, bir metnin amacının ne olduğuna nasıl karar vereceğim konusunda zorlanıyorum. Edebi metinlerde kullanılan sanatsal anlatım ile öğretici metinlerdeki açık ve net anlatım arasındaki farkı somut örneklerle pekiştirmek istiyorum.

Answer 1

Edebi Metin ve Öğretici Metin Nedir?

Öncelikle, bu iki metin türünün temel amacını anlamak gerekir.

Edebi Metin: Sanatsal bir kaygı ile yazılan, okuyucuya estetik bir zevk vermeyi ve onu duygusal olarak etkilemeyi amaçlayan metinlerdir. Yazar, kelimeleri bir sanat malzemesi gibi kullanır.

Öğretici Metin: Temel amacı bilgi vermek, bir konuyu öğretmek veya açıklamak olan metinlerdir. Sanatsal kaygıdan uzak, net ve anlaşılır bir dil kullanılır.

Edebi Metin ve Öğretici Metin Arasındaki Temel Farklar

• Amaç:
  • Edebi Metin: Okuyucuyu etkilemek, estetik zevk vermek, duygu ve hayal dünyasını harekete geçirmek.
  • Öğretici Metin: Bilgi vermek, öğretmek, açıklamak, yönlendirmek.
• Dil ve Anlatım:
  • Edebi Metin: Sanatsal, mecazlı, çok anlamlı, öznel ve duygusal bir dil kullanılır. Söz sanatlarına (benzetme, kişileştirme vb.) sıkça başvurulur.
  • Öğretici Metin: Açık, net, kesin, nesnel ve gündelik bir dil kullanılır. Mecaz anlamlardan ve süslü anlatımdan kaçınılır.
• Gerçeklik:
  • Edebi Metin: Kurmaca (kurgusal) bir dünyayı anlatır. Gerçekler, yazarın hayal gücüyle yeniden şekillenir.
  • Öğretici Metin: Gerçek, nesnel bilgileri ve olguları aktarır. Doğruluğu kanıtlanabilir bilgilere dayanır.
• Üslup:
  • Edebi Metin: Yazarın kendine özgü, kişisel ve öznel bir üslubu vardır.
  • Öğretici Metin: Daha standart ve nesnel bir üslup kullanılır. Yazarın kişisel yorumları ikinci plandadır.
• Yorum:
  • Edebi Metin: Çok anlamlıdır ve okuyucuya yorum yapma imkanı tanır. Her okuyucu metinden farklı anlamlar çıkarabilir.
  • Öğretici Metin: Tek ve net bir anlamı vardır. Yoruma açık değildir; amacı herkes tarafından aynı şekilde anlaşılmaktır.

Örneklerle Karşılaştırma

Konu: "Aşk"

Edebi Metin Örneği (Şiir): "Aşk, bir bahar sabahı gönlüme düşen çiy tanesi gibidir. Kalbimde açan bir gül, ruhumu saran bir melodi..." (Burada dil mecazlı, sanatsal ve duygusaldır.)

Öğretici Metin Örneği (Psikoloji Kitabı): "Aşk, insanlar arasında oluşan güçlü bir duygusal bağdır. Beyinde dopamin ve oksitosin gibi hormonların salgılanmasına neden olur." (Burada dil açıklayıcı, net ve bilimseldir.)

Konu: "İstanbul"

Edebi Metin Örneği (Roman): "İstanbul, yedi tepesiyle bir tacı andırıyordu. Boğaz'ın mavi suları, güneşin altında pırıl pırıl parlıyor, martıların çığlıkları şehrin sesine karışıyordu."

Öğretici Metin Örneği (Coğrafya Kitabı): "İstanbul, Türkiye'nin kuzeybatısında, Marmara Bölgesi'nde yer alan bir metropoldür. Asya ve Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan stratejik bir konuma sahiptir."

Sonuç

Kısacası, bir metni okurken "Bu metin bana ne sunuyor?" sorusunu sormak, onun türünü anlamamıza yardımcı olur. Eğer metin sizi duygulandırıyor, hayal kurmaya itiyor ve kelimelerin güzelliği ile etkileniyorsanız bu bir edebi metin; size net bilgiler veriyor, bir şeyler öğretiyor ve açıklıyorsa bu bir öğretici metindir.