Ekosistem Nedir?
Bir ekosistem, belirli bir alanda bulunan canlı organizmalar (bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar) ile bu canlıların içinde yaşadığı fiziksel çevrenin (hava, su, toprak, iklim) birbirleriyle etkileşim içinde olduğu bir sistemdir. Bu sistemde enerji akışı ve madde döngüsü gerçekleşir.
Ekosistemin Temel Bileşenleri
Ekosistemler iki ana bileşenden oluşur:
- Canlı (Biyotik) Bileşenler: Ekosistemdeki tüm canlı varlıklardır.
- Üreticiler (Ototroflar): Fotosentez veya kemosentez yaparak kendi besinini üreten canlılardır. (Örn: Bitkiler, algler, bazı bakteriler)
- Tüketiciler (Heterotroflar): Besinlerini hazır olarak alan canlılardır.
- Birincil Tüketiciler (Otoburlar): Üreticilerle beslenen canlılar. (Örn: Tavşan, inek, çekirge)
- İkincil Tüketiciler (Etoburlar): Birincil tüketicilerle beslenen canlılar. (Örn: Tilki, kurbağa)
- Üçüncül Tüketiciler: İkincil tüketicilerle beslenen canlılar. (Örn: Kartal, aslan)
- Ayrıştırıcılar (Saprofitler/Detritivorlar): Ölü organizma artıklarını ve atıkları parçalayarak besinlerin toprağa geri dönmesini sağlayan canlılardır. (Örn: Mantarlar, bakteriler, solucanlar)
- Cansız (Abiyotik) Bileşenler: Ekosistemin fiziksel ve kimyasal çevresini oluşturan, canlı olmayan faktörlerdir.
- Işık
- Sıcaklık
- Su ve Nem
- Toprak Yapısı ve Mineraller
- İklim
- pH
Ekosistemde Enerji Akışı
Ekosistemdeki enerjinin kaynağı Güneş'tir. Enerji, besin zinciri yoluyla tek yönlü olarak aktarılır.
- Enerji, besin zincirinin her bir halkasında (beslenme seviyesi veya trofik düzey) büyük ölçüde ısı olarak kaybedilir. Bu nedenle bir zincirde genellikle 3-5 halka bulunur.
- Enerjinin aktarım verimi düşüktür; bir üst trofik düzeye aktarılan enerji yaklaşık %10 civarındadır. Buna %10 kuralı denir.
Örnek bir enerji piramidi: Bitki (Üretici) → Çekirge (Birincil Tüketici) → Kurbağa (İkincil Tüketici) → Yılan (Üçüncül Tüketici) → Kartal (Dördüncül Tüketici)
Ekosistemde Madde Döngüleri
Enerjinin aksine, maddeler (su, karbon, azot, fosfor) ekosistemde döngü halinde bulunur. Bu maddeler, canlı ve cansız çevre arasında sürekli olarak dolaşır.
- Karbon Döngüsü: Karbon, atmosferde karbondioksit (CO\(_2\)) gazı olarak bulunur. Fotosentez ile canlıların yapısına girer, solunum, ölüm ve yanma sonucu tekrar atmosfere döner.
- Azot Döngüsü: Atmosferdeki azot gazı (N\(_2\)), bazı bakteriler tarafından toprağa bağlanır (azot fiksasyonu). Bitkiler tarafından alınan azot, besin zinciri yoluyla hayvanlara geçer. Ayrıştırıcılar ve diğer bakteriler ölü organizmalardaki azotu serbest bırakarak döngüyü tamamlar.
- Su Döngüsü: Su, buharlaşma, terleme, yoğunlaşma ve yağış gibi olaylarla yer yüzü, atmosfer ve canlılar arasında dolaşır.
Besin Zinciri ve Besin Ağı
Besin Zinciri: Enerjinin bir organizmadan diğerine aktarılmasını gösteren doğrusal bir dizidir.
Besin Ağı: Bir ekosistemdeki birbirine bağlı birçok besin zincirinin oluşturduğu karmaşık yapıdır. Besin ağı, ekosistemin daha dengeli ve sürdürülebilir olmasını sağlar.
Ekosistemdeki Temel İlişkiler
- Rekabet: Aynı kaynaklar için aynı tür veya farklı türler arasında mücadele.
- Av-Avcı İlişkisi: Bir türün (avcı) diğer bir türü (av) yemesi.
- Simbiyoz (Birlikte Yaşam): İki farklı türün birlikte yaşaması. Mutualizm (her ikisi de yarar sağlar), Kommensalizm (biri yarar sağlar, diğeri etkilenmez), Parazitizm (biri yarar sağlar, diğeri zarar görür) olarak üçe ayrılır.
