Doğaya baktığımızda gördüğümüz manzara, aslında muazzam bir organizasyonun yalnızca yüzeyidir. Bir orman, bir göl, hatta bir çöl kumulu bile, canlı ve cansız bileşenlerin sürekli bir etkileşim ve enerji alışverişi içinde olduğu karmaşık bir sistemdir. İşte bu sisteme ekosistem diyoruz. Ekosistem ekolojisi ise, bu sistemlerin yapısını, işleyişini, canlılar arasındaki ilişkileri ve çevreyle olan bağlarını inceleyen bilim dalıdır.
Belirli bir alanda yaşayan canlılar (biyotik faktörler) ile bu canlıların yaşam alanını oluşturan fiziksel ve kimyasal çevre faktörlerinin (abiyotik faktörler) oluşturduğu, aralarında madde ve enerji alışverişi olan işlevsel bütüne ekosistem denir. Bir akvaryumdan okyanusa kadar her ölçekte ekosistem örneği bulunabilir.
Ekosistemin sürekliliği için iki temel süreç vardır: Tek yönlü enerji akışı ve döngüsel madde dolaşımı.
Enerjinin kaynağı Güneş'tir. Üreticiler bu enerjiyi fotosentezle organik bileşiklerde kimyasal enerjiye dönüştürür. Enerji, besin zinciri yoluyla bir trofik düzeyden diğerine aktarılır. Bu aktarım sırasında enerjinin büyük kısmı (%90 civarı) ısı olarak kaybedilir. Bu nedenle zincirdeki her basamakta biyokütle ve birey sayısı genellikle azalır. Bu durumu gösteren enerji piramidi, ekosistemlerin neden sınırsız sayıda basamak içeremeyeceğini açıklar.
Su, karbon, azot, fosfor gibi yaşam için elzem elementler, canlı ve cansız çevre arasında sürekli döngü halindedir. Ayrıştırıcılar bu döngülerin tamamlanmasında kilit rol oynar.
Enerji ve maddenin aktarım yolları, besin zincirleri ve onların birleşmesiyle oluşan karmaşık besin ağları ile gerçekleşir. Bir ekosistemdeki türler arasında çeşitli ilişkiler görülür:
Ekosistemler bize ekosistem hizmetleri sunar: Temiz hava ve su, verimli toprak, iklim düzenlemesi, tozlaşma, besin kaynakları ve ruhsal iyilik hali. Ancak, habitat tahribi, kirlilik, iklim değişikliği, aşırı avlanma ve istilacı türler gibi insan kaynaklı faktörler, ekosistemlerin dengesini bozarak biyolojik çeşitlilik kaybına ve hizmetlerin aksamasına neden olmaktadır.
Ekosistem ekolojisini anlamak, doğanın hassas dengesini korumak ve sürdürülebilir bir şekilde yaşamak için atılması gereken adımları belirlemek açısından hayati öneme sahiptir. Unutmayalım, biz de bu muazzam ağın bir parçasıyız ve onun sağlığı, nihayetinde kendi sağlığımızdır.
