Fiilde Çatı Test Çöz - Kapsamlı Konu Anlatımı ve Soru Çözümü
🧩 Fiilde Çatı Test Çöz - Kapsamlı Konu Anlatımı ve Soru Çözümü
Fiilde çatı konusu, Türkçe dersinin ve özellikle AYT sınavının en önemli konularından biridir. Bu içerik, konuyu tam olarak kavramanız ve pratik yapmanız için özet bir konu anlatımı ve çözümlü test sorularından oluşmaktadır. Haydi başlayalım!
📚 Fiilde Çatı Nedir?
Fiilin özne ve nesne ile kurduğu ilişkiye çatı denir. Çatı, fiillere getirilen eklerle oluşturulur ve dört ana başlıkta incelenir:
1. 🔄 Özneye Göre Çatı
Fiilin özne ile ilişkisini belirtir. İkiye ayrılır:
- Etken Çatı: Fiili yapan öznenin belli olduğu ve "-l, -n" eklerini almamış fiillerdir.
Örnek: "Ahmet pencereyi açtı." (İşi yapan: Ahmet)
- Edilgen Çatı: Fiili yapan özne belli değildir veya vurgulanmaz. Fiil "-l, -n" eklerini alır. Cümlenin öznesi "sözde özne"dir.
Örnek: "Pencere açıldı." (İşi yapan belli değil, pencere işten etkileniyor)
- Dönüşlü Çatı: Eylemi yapan özne, eylemden kendi etkilenir. Fiil "-l, -n" eklerini alır.
Örnek: "Ayşe süslendi." (İşi yapan ve etkilenen: Ayşe)
- İşteş Çatı: Eylem en az iki özne tarafından karşılıklı veya birlikte yapılır. "-ş" eki ile türetilir.
Örnek: "Onlar uzun süre bakıştı." (Karşılıklı)
2. 🎯 Nesneye Göre Çatı
Fiilin nesne ile ilişkisini belirtir. İkiye ayrılır:
- Geçişli Fiil: Nesne alabilen fiillerdir. "Ne, neyi, kimi" sorularına cevap verir.
Örnek: "Mektubu yazdı." (Neyi yazdı? -> Mektubu)
- Geçişsiz Fiil: Nesne alamayan fiillerdir.
Örnek: "Kuşlar uçtu." (Neyi uçtu? -> Cevap yok)
- Oldurgan Fiil: Geçişsiz bir fiilin "-r, -t, -dır" ekleriyle geçişli hale getirilmesidir.
Örnek: "Uyudu (geçişsiz) -> Uyuttu (geçişli/oldurgan)"
- Ettirgen Fiil: Geçişli bir fiilin "-r, -t, -dır" ekleriyle geçişlilik derecesi artırılır.
Örnek: "İçti (geçişli) -> İçirdi (ettirgen)"
🧪 Çözümlü Test Soruları
✅ Soru 1
"Bu eski ev, yıllar içinde yavaş yavaş yıpranmış."
Yukarıdaki cümlenin fiili için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
- A) Etken - Geçişli
- B) Edilgen - Geçişsiz
- C) Dönüşlü - Geçişsiz
- D) İşteş - Geçişli
Çözüm: Fiil "yıpranmış"tır. "-n" eki aldığı için özneye göre edilgen veya dönüşlü olabilir. Ancak cümlede işi yapan belli değil, ev (sözde özne) işten etkileniyor. Bu yüzden edilgen. Nesne alamadığı için (neyi yıpranmış? cevap yok) geçişsiz.
Cevap: B
✅ Soru 2
"Annem, misafirlere çayı benim servis yapmamı istedi."
Bu cümledeki "servis yapmamı" fiilimsesinin çatı özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
- A) Etken - Oldurgan
- B) Edilgen - Geçişsiz
- C) Etken - Ettirgen
- D) Dönüşlü - Geçişli
Çözüm: "Servis yap-" fiili aslında geçişli bir fiildir. Ancak burada "-ma" olumsuzluk eki ve "-ı" isim-fiil eki değil, "-m" fiilden isim yapım eki ve iyelik eki (-ı) ile kullanılmış bir isimdir. "Servis yapmamı" ifadesi "benim yapmamı" anlamında bir isim tamlamasıdır. Ancak çatı analizinde fiilimseye (yap-) bakılır. "Yap-" fiili etkendir (yapan bellidir: ben). Ayrıca "istemek" fiili ile birlikte "yapmamı istedi" şeklinde kullanıldığı için bir başkasına yaptırma anlamı vardır. Bu da ettirgen yapıdır.
Cevap: C
💡 Pratik İpuçları
- 🎯 Edilgen fiili bulmak için: Cümleyi "Kim tarafından?" sorusuyla test et. Soruya cevap veremiyorsa veya "sözde özne" varsa edilgendir.
- 🔄 Geçişlilik testi: Fiile "Neyi? Kimi?" sorularını sor. Cevap alabiliyorsan geçişlidir.
- 🔍 İşteş fiil: Eylemin birlikte veya karşılıklı yapılma anlamı aranmalıdır. Her "-ş" eki işteşlik anlamı vermez. ("şaş-" gibi)
Bu konuyu tamamen kavramak için bol bol test çözmeniz ve farklı soru tiplerini görmeniz çok önemli. Çalışmalarınızda başarılar dileriz! 🚀
