📚 Fiilde Çatı Konusuna Giriş
Fiilde çatı, fiillerin özne ve nesne ile olan ilişkisini inceleyen bir konudur. Bu konu, TYT Türkçe testinde sıkça karşımıza çıkar ve doğru anlaşılması için hem konu bilgisi hem de soru pratiği gerektirir.
🎯 Fiilde Çatı Özellikleri
Fiilde çatı dört ana başlıkta incelenir:
- ✅ Özneye Göre Çatı: Etken, Edilgen, Dönüşlü, İşteş
- ✅ Nesneye Göre Çatı: Geçişli, Geçişsiz, Oldurgan, Ettirgen
🧩 TYT'de Çıkmış Soru Tipleri ve Çözüm Stratejileri
➡️ Etken - Edilgen Ayırt Etme
Örnek Soru Tipi: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil edilgen çatılıdır?
- 💡 Çözüm Yolu: Fiilin "-l" veya "-n" eklerini alıp almadığına ve işi yapan öznenin (gerçek özne) belli olup olmadığına bak. Edilgen fiillerde işi yapan belli değildir veya "tarafından" gibi bir sözle ifade edilir.
- 📌 Örnek: "Kapı hızlıca kapatıldı." fiili edilgendir çünkü "-l" eki vardır ve "kapıyı kimin kapattığı" belli değildir.
➡️ Geçişli - Geçişsiz Fiil Ayırt Etme
Örnek Soru Tipi: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil geçişlidir?
- 💡 Çözüm Yolu: Fiile "neyi, kimi" sorularını sor. Bu sorulara cevap veriyorsa, yani bir nesne alıyorsa fiil geçişlidir.
- 📌 Örnek: "Kitabı (neyi?) okudu." cümlesinde "okumak" fiili geçişlidir.
➡️ Oldurgan - Ettirgen Çatı Ayırt Etme
Örnek Soru Tipi: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil ettirgen çatılıdır?
- 💡 Çözüm Yolu:
- Oldurgan: Geçişsiz bir fiil, "-r, -t, -dır" eklerinden birini alarak geçişli hale gelir. (Örn: uyumak → uyutmak)
- Ettirgen: Geçişli bir fiil, "-r, -t, -dır" eklerinden birini alarak "işi başkasına yaptırma" anlamı kazanır. (Örn: içmek → içirmek)
- 📌 Örnek: "Çocuğa ilacı annesi içirdi." cümlesinde "içirmek" fiili ettirgendir çünkü içme işini çocuk değil, anne yaptırmıştır.
🚨 TYT'de Dikkat Edilmesi Gerekenler
- ⚠️ Bir fiil hem özneye göre hem de nesneye göre çatı özelliği taşıyabilir. Örneğin, "yıkandı" fiili hem dönüşlü (özneye göre) hem de geçişsiz (nesneye göre) olabilir.
- ⚠️ "Etken - geçişli" veya "edilgen - geçişsiz" gibi yaygın eşleşmeler her zaman doğru olmayabilir. Fiili her iki yönden de ayrı ayrı incele.
- ⚠️ Sorularda sıklıkla "çatı özelliği aynı olanlar" veya "çatı özelliği farklı olan" şeklinde seçenekler verilir. Tüm fiilleri tek tek analiz et.
📖 Pratik İpuçları
- 🔍 Fiili bulduktan sonra ilk iş olarak özne-fiil ilişkisini, ardından fiil-nesne ilişkisini kur.
- 🔍 Fiil edilgen ise, cümlede sözde özne (nesnenin özne gibi göründüğü durum) olup olmadığını kontrol et.
- 🔍 Ettirgen fiillerde işi yapan değil, yaptıran önemlidir.
