Fiilde Kipler
Fiillerin (eylemlerin) zamanını ve anlamını belirten eklerdir. Fiil kök veya gövdelerine gelerek onları çekimli hale getirirler. Fiilde kipler iki ana gruba ayrılır:
- Haber (Bildirme) Kipleri
- Dilek (Tasarlama) Kipleri
1. Haber (Bildirme) Kipleri
Bu kipler, bir eylemin gerçekleştiği, gerçekleşeceği veya gerçekleşmekte olduğu zamanı kesin olarak bildirir. Yani eylemin bir zamanı vardır. Beşe ayrılır:
- Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman (-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü): Eylemin kesin olarak gerçekleştiğini, kişinin buna bizzat tanık olduğunu ifade eder.
Örnek: oku-du, gel-di, seç-ti
- Öğrenilen (Duyulan) Geçmiş Zaman (-mış, -miş, -muş, -müş): Eylemin gerçekleştiğini başkasından duyma, öğrenme yoluyla ifade eder.
Örnek: oku-muş, gel-miş, seç-miş
- Şimdiki Zaman (-yor): Eylemin konuşma anında devam etmekte olduğunu ifade eder.
Örnek: oku-yor, gel-iyor, seç-iyor
- Gelecek Zaman (-acak, -ecek): Eylemin henüz gerçekleşmediğini, gelecekte yapılacağını ifade eder.
Örnek: oku-yacak, gel-ecek, seç-ecek
- Geniş Zaman (-r, -ır, -ir, -ur, -ür, -ar, -er): Eylemin her zaman yapılabileceğini, alışkanlık olduğunu veya bir genelleme ifade ettiğini belirtir.
Örnek: oku-r, gel-ir, seç-er
2. Dilek (Tasarlama) Kipleri
Bu kipler, eylemin gerçekleşmesine yönelik bir dilek, tasarı, istek veya koşul bildirir. Eylemin kesin bir zamanı yoktur. Dörde ayrılır:
- Gereklilik Kipi (-malı, -meli): Eylemin yapılmasının gerekli olduğunu, yapılması gerektiğini ifade eder.
Örnek: oku-malı, gel-meli, seç-meli
- Dilek-Şart Kipi (-sa, -se): Eylemin yapılmasına yönelik bir dileği veya bir koşulu ifade eder.
Örnek: oku-sa, gel-se, seç-se
- İstek Kipi (-a, -e): Eylemin yapılmasına yönelik bir istek veya arzu bildirir.
Örnek: oku-ya, gel-e, seç-e
- Emir Kipi: Eylemin yapılmasını emreder. Bu kipin eki yoktur; kişi ekleriyle çekimlenir.
Örnek: oku-(sen), gel-(sin), seç-sin(ler)
Özetle: Fiilde kipler, bir eylemin zamanını bildiren 5 haber kipi ve eyleme dilek/istek anlamı katan 4 dilek kipi olmak üzere toplam 9 kipten oluşur.
