Geniş zaman eki (-r, -ar, -er)

Question

Bu eki fiillere nasıl ekleyeceğimi tam olarak anlayamadım. Hangi fiile hangi ekin geleceğini karıştırıyorum, bazen "-ar" mı "-er" mi kullanacağımı şaşırıyorum. Bu konuyu basit bir şekilde anlayabileceğim bir örnekle açıklayabilir misiniz?

Answer 1

Geniş Zaman Eki (-r, -ar, -er)

Geniş zaman, bir eylemin her zaman yapıldığını, yapılabildiğini veya gelecekte yapılacağını ifade etmek için kullanılır. Bu zaman kipi, fiillere "-r, -ar, -er" eklerini getirerek oluşturulur.

Geniş Zaman Ekinin Kullanımı

Geniş zaman eki, fiilin son ünlü ve ünsüz harflerine göre değişiklik gösterir. Bu değişimi anlamak için fiilleri iki gruba ayırabiliriz:

• Ünlü ile biten fiiller: Bu fiillere sadece "-r" eki getirilir.
  • oku-r (okumak)
  • izle-r (izlemek)
  • başla-r (başlamak)
• Ünsüz ile biten fiiller: Bu fiillere "-ar" veya "-er" eki getirilir. Hangi ekin geleceği, fiilin son hecesindeki ünlü harfe (ünlü uyumuna) bağlıdır.
  • Fiilin son ünlüsü kalın (a, ı, o, u) ise "-ar" eki gelir.
    • bak-ar (bakmak)
    • çalış-ır (çalışmak) - (Not: Ünsüz yumuşaması oldu: k -> ğ)
  • Fiilin son ünlüsü ince (e, i, ö, ü) ise "-er" eki gelir.
    • gel-er (gelmek)
    • gül-er (gülmek)
    • iç-er (içmek)

İstisnalar

Bazı fiiller geniş zaman eki alırken kurallara uymaz. En önemli istisnalar şunlardır:

• Almak -> alır (al-ar değil)
• Bilmek -> bilir (bil-er değil)
• Bulmak -> bulur (bul-ar değil)
• Durmak -> durur (dur-ar değil)
• Gelmek -> gelir (gel-er değil)
• Görmek -> görür (gör-er değil)
• Kalmak -> kalır (kal-ar değil)
• Olmak -> olur (ol-ar değil)
• Ölmek -> ölür (öl-er değil)
• Sanmak -> sanır (san-ar değil)
• Varmak -> varır (var-ar değil)
• Vermek -> verir (ver-er değil)

Geniş Zamanın Anlam Özellikleri

Geniş zaman eki, cümleye farklı anlamlar katabilir:

• Her zaman yapılan eylemler (Alışkanlık): "Her sabah erken kalkarım."
• Yetenek veya beceri: "O, çok güzel piyano çalar."
• Gelecekte kesinlikle yapılacak eylemler: "Yarın sınavım var."
• Genel geçer doğrular ve bilimsel gerçekler: "Su, yüz derecede kaynar."

Olumsuz ve Soru Hali

• Olumsuzluk: Geniş zamanın olumsuzu "-maz, -mez" ekleriyle yapılır.
  • gelmez
  • okumaz
  • bakmaz
• Soru: Soru anlamı, "mı, mi, mu, mü" soru ekiyle sağlanır.
  • Ankara'ya trenle gider mi?
  • Bu kitabı okur musun?

Özetle: Geniş zaman, eylemlerin her zaman, alışkanlık halinde veya genel gerçeklik olarak ifade edilmesini sağlayan çok yönlü bir zaman kipidir. Eklerin fiilin son harfine göre değiştiğini ve istisnaları iyi öğrenmek önemlidir.