Göbeklitepe, Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde, Şanlıurfa il merkezinin yaklaşık 18 kilometre kuzeydoğusunda, Örencik Köyü yakınlarında yer alan bir Neolitik dönem arkeolojik alanıdır. Bereketli Hilal'in tam kalbinde, tarihi Mezopotamya topraklarında konumlanan bu eşsiz keşif, 1963'te fark edilse de asıl önemi 1995'te başlayan kazılarla anlaşılmıştır.
Alman arkeolog Klaus Schmidt önderliğinde yürütülen kazılar, insanlık tarihine dair bildiklerimizi kökten değiştirdi. Göbeklitepe, MÖ 9600 ile MÖ 8200 yılları arasına tarihleniyor. Yani, Stonehenge'den yaklaşık 7.000, Mısır piramitlerinden ise 7.500 yıl daha eski!
Geleneksel tarih anlayışı, insanlığın önce tarımı keşfettiğini, yerleşik hayata geçtiğini, ardından sosyal organizasyonun gelişmesiyle dini yapılar inşa ettiğini savunurdu. Göbeklitepe bu teoriyi tersine çevirdi. Burada, henüz tarım yapılmadan, yerleşik köy yaşamı başlamadan, avcı-toplayıcı toplulukların organize olup devasa tapınaklar inşa ettiği anlaşıldı. Yani, inanç ve ritüel, yerleşik yaşamı ve tarımı tetiklemiş olabilir.
Bu anıtsal yapıları inşa etmek, farklı gruplardan yüzlerce insanın uzun süreli işbirliği, planlama ve beslenmesini gerektiriyordu. Bu da Neolitik toplumların sanılandan çok daha karmaşık sosyal yapıya sahip olduğunu gösterdi.
Sütunlardaki zengin kabartmalar, o dönem insanının soyut düşünce, mitoloji ve sembolik anlatım dilinin ne kadar gelişkin olduğunun kanıtı. Bu, sanatın ve inancın insanlık tarihindeki merkezi rolünü vurgular.
Bölgede, buğdaygillerin yabani atalarının bolca bulunması, Göbeklitepe'yi ziyaret eden toplulukların zamanla bu bitkileri evcilleştirmiş olabileceği fikrini güçlendiriyor. Tapınak, tarım devriminin fitilini ateşlemiş bir merkez olabilir.
Göbeklitepe, medeniyetin başlangıç noktasına dair hikayemizi yeniden yazdırdı. Sadece bir "tapınak" değil, inanç, sanat, mimari ve sosyal örgütlenmenin bir arada filizlendiği bir "fikirler ve devrimler merkezi" olarak kabul ediliyor. 2018'de UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne alınması da evrensel değerini tescilledi.
Her yeni kazı sezonunda ortaya çıkan bulgular, insanlığın kadim geçmişine dair yeni sorular sorduruyor. Göbeklitepe, bize sadece nereden geldiğimizi değil, organize olma, inanma ve büyük düşünme kapasitemizin ne kadar eskiye dayandığını hatırlatıyor. 🕊️
