İslam dini, inanç ve ibadetlerin yanı sıra kapsamlı bir ahlak sistemini de insanlığa sunar. İslam ahlakı, bireyin hem Allah ile hem de toplum ve tüm yaratılmışlarla olan ilişkisini düzenleyen, onu "güzel ahlak" sahibi bir insan olmaya yönlendiren evrensel ilkeler bütünüdür. Bu yazıda, bu kadim geleneğin temelini oluşturan başlıca ilkeleri ele alacağız.
Ahlak sisteminin merkezinde Tevhid inancı yer alır. İnanan bir kişi, her an Allah'ın huzurunda olduğunun bilinciyle (ihsan) hareket eder. Bu, tüm eylemlerin ve niyetlerin kaynağını ve nihai hesabını Allah'a dayandırarak, ahlaki bir sorumluluk bilinci geliştirmesini sağlar.
İslam ahlakında, eylemlerin değeri büyük ölçüde ardındaki niyete bağlıdır. Yapılan her iyilik ve ibadet, sadece Allah'ın rızasını kazanmak için ve samimi bir şekilde (ihlas) yapılmalıdır. Gösteriş ve çıkar amaçlı davranışlar ahlaki değerini yitirir.
Adalet, İslam ahlakının en temel taşlarından biridir. Sadece mahkemelerde değil, günlük hayatın her alanında uygulanması gerekir. Bu, hak edene hakkını vermek, zulmetmemek ve her konuda orta yolu (denge) benimsemek anlamına gelir. Peygamber Efendimiz, "Amellerin en hayırlısı orta olanıdır" buyurmuştur.
Allah'ın isimlerinden olan er-Rahman ve er-Rahim (Esirgeyen, Bağışlayan), inananlar için bir rehberdir. Bu ilke, sadece insanlara değil, hayvanlar ve tüm çevre dahil olmak üzere bütün yaratılmışlara karşı merhametli, şefkatli ve hoşgörülü olmayı gerektirir.
Sıdk (doğruluk), Müslümanın en belirgin karakter özelliklerinden olmalıdır. Bu ilke, sözde, işte ve ticarette dürüst olmayı, sözünde durmayı ve güvenilir bir kişilik sergilemeyi kapsar. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) henüz peygamber olmadan önce bile "el-Emin" (güvenilir) sıfatıyla anılırdı.
İslam inancına göre, her birey yaptıklarından sorguya çekilecektir. Bu hesap verme bilinci (muhasebe), kişiyi kötülüklerden uzak durmaya ve iyilikleri yaymaya iter. Kul hakları, İslam ahlakında Allah hakkı kadar önemli görülmüştür.
İffet, hem maddi hem de manevi anlamda haramdan uzak durmak, nefsi kötü arzulardan korumaktır. Hayâ (utanma duygusu) ise, kişiyi çirkin davranışlardan alıkoyan bir fren mekanizmasıdır. Peygamberimiz, "Hayâ imandandır" buyurarak bu duygunun dinî hayattaki yerine işaret etmiştir.
İslam, inananları bir vücudun azaları gibi kardeş ilan eder. Bu kardeşlik, sevgi, saygı, dayanışma ve karşılıklı haklara riayet etmeyi gerektirir. İnfak (malından ihtiyaç sahiplerine vermek) ve teavün (yardımlaşma) toplumsal barış ve huzurun temelidir.
Bu ilke, iyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak anlamına gelir. Müslüman, sadece kendi iyiliği için değil, içinde yaşadığı toplumun ıslahı için de sorumluluk taşır. Bu, kibarca, bilgiyle ve hikmetle yapılması gereken bir görevdir.
İslam ahlakının temel ilkeleri, bireyi hem iç dünyasında hem de toplum içinde daha erdemli, dengeli ve faydalı bir insan haline getirmeyi amaçlar. Bu ilkeler, statik kurallar bütünü değil, dinamik bir hayat rehberi olarak, Müslümanın karakterini inşa eden ve onu sürekli bir içsel gelişim yolculuğuna çıkaran bir sistem sunar.
