Kafiye şeması (Düz, Çapraz, Sarmal)

Question

Kafiye şemalarını birbirinden ayırt etmekte zorlanıyorum. Özellikle sarmal kafiye ile çapraz kafiyenin farkını tam olarak kavrayamadım. Hangi şiirde hangi şemanın kullanıldığını nasıl kolayca anlayabilirim?

Answer 1

🎵 Kafiye Şeması Nedir?

Kafiye şeması, bir şiirdeki dize sonlarında bulunan ve birbiriyle uyumlu seslerin (kafiyelerin) düzenini gösteren bir plan veya örüntüdür. Şiirin müzikalitesini ve akışını belirler. Genellikle her bir dize, sonundaki kafiye sesine göre bir harfle (a, b, c...) temsil edilir.

📐 Düz Kafiye (Mesnevi Tipi Kafiye) ➡️ "a a b b"

Düz kafiyede, birbirini takip eden ikişer dize kendi aralarında kafiyelidir. Şema "a a b b c c..." şeklinde ilerler. Bu düzene mesnevi tipi kafiye de denir.

• 🌼 Dize 1: ...a
• 🌼 Dize 2: ...a
• 🍂 Dize 3: ...b
• 🍂 Dize 4: ...b

Hani ol gül gülerek geldiği demler şimdi 🎭 (a)
Ağlarım hâr-ı firkatte gül-i handanıma 🎭 (a)
Hani ol üstüme çökerek dem-be-dem sitemler 🎭 (b)
Giderdi havfımı benim peyimanıma 🎭 (b)
(Fuzuli)

⚔️ Çapraz Kafiye ➡️ "a b a b"

Çapraz kafiyede, birinci ve üçüncü dizeler ile ikinci ve dördüncü dizeler kendi aralarında kafiyelidir. Şema "a b a b c d c d..." şeklindedir.

• 🌺 Dize 1: ...a
• 🍁 Dize 2: ...b
• 🌺 Dize 3: ...a
• 🍁 Dize 4: ...b

İçimde damla damla bir korku birikiyor 🕯️ (a)
Sanıyorum, her sokak başını kesmiş devler 👹 (b)
Üstüme camlarını bir bir kırıyorken (a)
Her evin, o gökleri delmiş yükselen (b)
(Necip Fazıl Kısakürek)

🌀 Sarmal Kafiye (Örüşük Kafiye) ➡️ "a b b a"

Sarmal kafiyede, birinci ve dördüncü dizeler ile ikinci ve üçüncü dizeler kendi aralarında kafiyelidir. Bu düzen, kafiyeleri bir çerçeve içine alır gibi sardığı için "sarmal" olarak adlandırılır.

• ⭐ Dize 1: ...a
• ✨ Dize 2: ...b
• ✨ Dize 3: ...b
• ⭐ Dize 4: ...a

Bir garip rüya rengiyle 🎨 (a)
Uyu muştular gibi 🎪 (b)
İlişmiş gibi yaprağa 🍃 (b)
Bir tüy: Mavi bahar tüyü 🪶 (a)
(Ahmet Hamdi Tanpınar)

🎯 Özet Tablosu

• 📌 Düz Kafiye: a a b b
• 📌 Çapraz Kafiye: a b a b
• 📌 Sarmal Kafiye: a b b a

💡 Hatırlatma: Bir şiiri analiz ederken, her yeni kafiye sesi için alfabede bir sonraki harfi (a, b, c...) kullanarak şemayı çıkarabilirsin.