Kip Ekleri (Fiil Kipleri)
Kip ekleri, fiillere gelerek onların zamanını, gerçekleşme şeklini veya tasarlanma durumunu bildiren eklerdir. Bu ekler, fiilin anlamını değiştirmez, sadece fiilin "kip"ini belirler. Türkçede iki ana kip grubu vardır: Haber (Bildirme) Kipleri ve Dilek (Tasarlama) Kipleri.
1. Haber (Bildirme) Kipleri
Fiilin yapıldığı veya yapılacağı zamanı kesin olarak bildiren kiplerdir. Beşe ayrılır:
- Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman (-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü): Eylemin kesin olarak yapıldığını ve bu durumun kişi tarafından bizzat görüldüğünü ifade eder.
Örnek: gel-di, oku-du, git-ti
- Öğrenilen (Duyulan) Geçmiş Zaman (-mış, -miş, -muş, -müş): Eylemin yapıldığını başkasından duyma, öğrenme veya sonradan fark etme anlamı taşır.
Örnek: gel-miş, oku-muş, git-miş
- Şimdiki Zaman (-yor): Eylemin konuşma anında devam ettiğini veya yapılmakta olduğunu ifade eder.
Örnek: gel-iyor, oku-yor, git-iyor
- Gelecek Zaman (-acak, -ecek): Eylemin konuşma anından sonra yapılacağını, gerçekleşeceğini bildirir.
Örnek: gel-ecek, oku-yacak, git-ecek
- Geniş Zaman (-r, -ır, -ir, -ur, -ür, -ar, -er): Eylemin her zaman yapılabileceğini, alışkanlık olduğunu veya genel bir gerçeği ifade eder.
Örnek: gel-ir, oku-r, git-er
2. Dilek (Tasarlama) Kipleri
Fiilin gerçekleşmesini bir dilek, tasarı veya koşula bağlayan kiplerdir. Haber kiplerinde olduğu gibi kesin bir zaman anlamı taşımazlar. Dörde ayrılır:
- Gereklilik Kipi (-malı, -meli): Eylemin yapılmasının gerekli, zorunlu olduğunu ifade eder.
Örnek: gel-meli, oku-malı, git-meli
- Dilek-Şart Kipi (-sa, -se): Bu kip iki işlevde kullanılır:
- Dilek: İstek veya arzu bildirir. (Keşke gel-se.)
- Şart (Koşul): Bir eylemin gerçekleşmesi için başka bir eylemin koşul olduğunu gösterir. (Gel-irse, görüşürüz.)
- İstek Kipi (-a, -e): Eylemin yapılmasına yönelik istek veya niyet bildirir.
Örnek: gel-eyim, oku-yalım, git-e
- Emir Kipi: Eylemin yapılmasını emretmek için kullanılır. Emir kipinin eki yoktur; kişi ekleriyle çekimlenir.
Örnek: gel-(sen), oku-sun (o), gid-iniz (siz)
Önemli Not: Bir fiil, önce kip eki alır, daha sonra şahıs eki alarak tamamlanır. Örneğin, "geldi" fiilinde "-di" kip eki, "-" (o şahsı için ek yok) ise şahıs ekidir. "Geliyorsun" fiilinde ise "-yor" kip eki, "-sun" ise şahıs ekidir.
