KPSS Özne yüklem uyumsuzluğu

Question

Bu konuyu anlamakta gerçekten zorlanıyorum. Cümlede öznenin tekil mi çoğul mu olduğuna nasıl karar veriyoruz? Özellikle öznemiz insan dışı bir varlık veya topluluk ise yüklemi nasıl seçeceğim çok karışık.

Answer 1

📚 Konu: Özne-Yüklem Uyumu

Özne-yüklem uyumu, bir cümlenin temel öğeleri olan özne ile yüklemin kişi ve sayı bakımından birbirine uygun olması gerektiğini ifade eden bir dilbilgisi kuralıdır. Bu uyum, cümlenin doğru ve anlaşılır olmasını sağlar.

🎯 Temel Kural

Özne tekilse yüklem tekil, özne çoğulsa yüklem çoğul olur.

Örnek:

➡️ Çocuk (tekil) oynuyor (tekil).
➡️ Çocuklar (çoğul) oynuyorlar (çoğul).

⚠️ Sık Karşılaşılan Uyumsuzluklar ve Kurallar

• 📌 Topluluk İsimleri: Topluluk isimleri (ordu, aile, sürü, grup vb.) tekil oldukları halde anlamca çoğuldur. Bu tür öznelerle yüklem tekil olur.

  💡 Aile akşam yemeğinde toplandı (tekil).
  💡 Takım, maça erken gitti (tekil).

• 📌 "Herkes, hiçbiri, kimse" gibi belgisiz zamirler: Bu zamirler anlamca çoğul gibi görünse de dilbilgisi kurallarına göre tekil sayılır ve yüklemleri tekil olur.

  💡 Herkes bu fikri beğendi (tekil).
  💡 Hiçbiri bize gelmedi (tekil).

• 📌 "Ben" ve "Sen" Zamirleri: "Ben" ve "sen" zamirleri, ek-fiilin geniş zaman çekiminde (-im, -sin) kullanılırken yüklemle uyum sağlar. Ancak diğer zamanlarda yüklem tekil olur.

  💡 Ben bir öğretmenim. (Uyumlu)
  💡 Ben dün okula gittim. (Yüklem tekil çekimlidir)
  💡 Sen çok çalışkansın. (Uyumlu)

• 📌 Sıralı Cümlelerde Uyum: Sıralı cümlelerde yüklem, kendisine en yakın olan özneye uyum sağlayabilir. Ancak genel kural, yüklemin tüm özneleri kapsayacak şekilde çoğul olmasıdır.

  💡 Ahmet, Ayşe ve ben sinemaya gittik (çoğul).

• 📌 Sayıların Özne Olması: Sayı isimleri özne olduğunda yüklem genellikle tekil olur.

  💡 Beş kişi sınavı kazandı (tekil).
  💡 İki elma tabakta kaldı (tekil).

• 📌 "Bu, şu, o" İşaret Zamirleri: Bu zamirler insanlar için kullanıldığında yüklem çoğul olabilir, ancak cansız varlıklar için kullanıldığında yüklem tekil olur.

  💡 Bunlar benim en sevdiğim kitaplarım (çoğul - insan dışı ama çoğul yaygın).
  💡 Daha net kural: Şunlar ağacın dallarına konmuş (tekil, cansız varlık).

  Not: KPSS'de genellikle cansız varlıklar için "bunlar iyidir" yerine "bunlar iyidir" şeklinde çoul kullanım yanlış kabul edilir ve "bunlar iyidir" doğrudur.

🔍 Örnek Soru ve Çözümü

Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu (özne-yüklem uyumsuzluğu) vardır?

• A) Herkes bu habere çok sevindi.
• B) Beş yarışmacı finale kaldı.
• C) Takımdaki oyuncular çok yorgundu.
• D) Hiçbiri söylenenleri duymamıştı.
• E) Buradaki kitapların hepsi yenidir.

Çözüm: 🎯

E seçeneğini kontrol edelim: "Buradaki kitapların hepsi yenidir." Özne "hepsi" kelimesidir. "Hepsi" belgisiz zamiri, "herkes" gibi tekil bir öznedir. Bu nedenle yüklem tekil olmalıdır. Cümlede yüklem "yenidir" şeklinde tekil olduğu için bu cümlede bir uyumsuzluk yoktur.

Tüm seçenekler incelendiğinde, özne-yüklem uyumu bulunmaktadır. Bu örnekte doğru cevap, uyumsuzluk olmadığı için "Anlatım bozukluğu yoktur" olacaktır. Soru, kuralları anlamak için iyi bir pratik sağlar.

📢 Önemli Uyarı: KPSS'de bu konudan soru gelirse, yukarıda belirtilen istisnai durumlara (topluluk isimleri, belgisiz zamirler, sayı isimleri) çok dikkat edin. Cümlenin anlamından çok, dilbilgisi kuralına odaklanın.