Refik Halid Karay'ın 1919 yılında yayımlanan "Memleket Hikâyeleri", Türk edebiyatında gerçekçi Anadolu tasvirlerinin öncü eserlerinden biridir. İstanbul dışına çıkan, Anadolu insanının hayatını, dertlerini, geleneklerini ve yaşam mücadelesini samimi bir dille anlatan ilk önemli eser olarak kabul edilir. Karay, bu hikâyelerle edebiyatımızda "Memleket Edebiyatı"nın temellerini atmıştır.
Kitap, yazarın çeşitli Anadolu şehirlerinde (Bilecik, Sinop, Ankara, Kayseri vb.) görev yaptığı dönemdeki gözlemlerinden beslenir. Hikâyelerde sıradan insanların hayatı, toplumsal sorunlar, yoksulluk, aşk, göç, gelenekler ve doğa tasvirleri ön plandadır. Anlatımda yerel ağız özelliklerine ve deyimlere yer verilerek anlatım zenginleştirilmiştir.
Bir posta memurunun, görev yaptığı kasabada yaşadığı yalnızlığı ve kasaba halkıyla kurmaya çalıştığı ilişkiler anlatılır. Memurun İstanbul'dan gelen bir paketle yaşadığı duygusal dalgalanmalar, taşradaki insanın iç dünyasına ayna tutar.
Genç bir kızın aşkı ve evlilik hayalleri, ailesinin geleneksel baskıları arasında sıkışıp kalır. Anadolu'daki aile yapısı ve gençlerin kaderini belirleyen toplumsal normlar ele alınır.
İdealist bir doktorun, Anadolu köyündeki sağlık sorunları ve imkânsızlıklarla mücadelesi anlatılır. Toplumun batıl inançlarıyla bilimin çatışmasına dair çarpıcı bir tablo çizilir.
Bir tren yolculuğunda tesadüfen tanışan insanların hikâyeleri ve Anadolu'nun farklı kesimlerinden karakterlerin iç dünyaları, seyahat teması etrafında işlenir.
Refik Halid, bu hikâyelerde sade, akıcı ve yer yer mizahi bir dil kullanır. Betimlemelerdeki ustalık, okuyucuyu Anadolu'nun doğasına ve sokaklarına götürür. Eser, döneminin diğer yazarlarının aksine, Anadolu'yu "romantik bir memleket" olarak değil, sorunları ve güzellikleriyle bir bütün olarak sunar. Bu yönüyle gerçekçi Türk hikâyeciliğinin mihenk taşlarından biri sayılır.
Memleket Hikâyeleri, sadece edebi bir eser olarak değil, aynı zamanda sosyolojik bir belge olarak da değer taşır. Refik Halid Karay, bu kitabıyla edebiyatımızda "taşraya açılma" hareketini başlatmış, sonraki kuşak yazarlar (Sabahattin Ali, Yaşar Kemal, Orhan Kemal gibi) üzerinde derin bir etki bırakmıştır. Eser, bugün hala Anadolu insanının ruhunu anlamak isteyenler için vazgeçilmez bir klasiktir.
Not: Kitap, orijinalinde 18 hikâyeden oluşmakta olup, farklı basımlarda bu sayı değişiklik gösterebilmektedir.
