Günlük hayatta sıkça kullandığımız, tatlı hayallerimizi süsleyen bu mekânların adını yazarken veya söylerken bir an tereddüt yaşarız: Pastane mi doğru, pastahane mi? Bu soru, Türkçenin dil bilgisi kuralları ve kelime türetme yapısı açısından oldukça ilginç bir örnektir. Gelin bu tatlı ikilemi birlikte çözelim.
Türk Dil Kurumu (TDK) Güncel Türkçe Sözlük'te bu kelimenin doğru yazımı net bir şekilde belirtilmiştir:
Ancak kafa karışıklığının nedenini anlamak için kelimenin kökenine ve yapısına bakmak gerekir.
"Pastahane" yanılgısı, dilimizdeki Farsça kökenli "-hane" ekinden gelir. Bu ek, "bir şeyin yapıldığı yer" anlamı katmak için kullanılır:
Bu örneklerde "pastahane" de mantıklı görünebilir. Ancak kritik bir fark vardır: "Pasta" kelimesi Türkçeye İtalyancadan (pasta) girmiştir. Dilimiz, yabancı kökenli bir kelimeye doğrudan "-hane" ekini getirmek yerine, bazen kelimeyi olduğu gibi benimser veya farklı bir türetme yolu izler.
"Pastane" kelimesi, "pasta" kelimesine "-hane" değil, "-ane" eki getirilerek oluşturulmuştur. Bu ek de (-hane gibi) Farsça kökenli olup "yer, mekân" bildirir. Bu durumda kelime, dilimize "pasta + ane" şeklinde, bitişik olarak yerleşmiştir.
Günlük kullanımda "pastahane" denmesinin ve yazılmasının temel sebebi analoji yani benzetmedir. İnsanlar "bakkalhane", "kahvehane" gibi yaygın örneklerden yola çıkarak, benzer bir türetme olduğunu düşünürler. Bu, dilin doğal ve canlı bir parçası olan bir yanılgıdır.
Eğer bir kelimenin sonunda zaten bir "a" sesi varsa ve "-hane" eki getirilecekse, araya bir "h" harfi girer. Örneğin: "kahve" -> "kahvehane". "Pasta" kelimesinin sonu da "a" ile bittiği için, bu kural geçerliymiş gibi algılanır. Fakat "pastane" istisnai ve yerleşik bir sözcüktür.
Dil, yaşayan bir varlıktır ve zamanla kullanım değişebilir. Ancak şu an için resmi yazımlarda, sınavlarda ve doğru Türkçe kullanımında geçerli olan form "PASTANE"dir.
Bir dahaki sefere bir pastanın vitrinine bakarken veya randevulaşırken, dilinizin ucuna gelen "pastahane" kelimesini "pastane" olarak düzeltirseniz, Türkçenin inceliklerine küçük bir saygı duruşunda bulunmuş olursunuz. 🧁
Doğrusu: "Bu akşam pastaneden çok güzel bir tatlı alayım."
