Dilimiz, tarihin derinliklerinden gelen ve günlük hayatta sıkça kullandığımız renkli deyimlerle dolu. Bunlardan biri olan "saman altından su yürütmek", kimseyi haberdar etmeden, gizli saklı işler çevirmeyi anlatır. Peki, samanla suyun ve yürütmenin ne alakası var? Gelin bu ilginç deyimin kökenine birlikte bakalım.
Bu deyimin ortaya çıkışı, tarım toplumunun ve eski sulama sistemlerinin yaşam biçimine dayanır. Eskiden tarlaları sulamak için açık ark (kanal) ve yel değirmeni gibi sistemler kullanılırdı. Su, herkese eşit ve adil bir şekilde dağıtılsın diye sıkı kurallar ve bir su nöbetçisi (su tahsildarı) olurdu.
Ancak, kurnaz çiftçilerden bazıları, kendi tarlalarına daha fazla su alabilmek için zekice bir yöntem geliştirirdi. Su yollarının üzerini saman, çalı çırpı veya toprakla örterlerdi. Böylece, su nöbetçisinin gözünden kaçırarak, suyu gizlice kendi tarlalarına yönlendirirlerdi. Su, samanın altından sessizce akar gider, kimse fark etmezdi. İşte bu hileden yola çıkarak, gizlice ve kimseye sezdirmeden iş yapma eylemi bu deyimle ifade edilmeye başlandı.
Günümüzde bu deyim, herhangi bir konuda sinsice, belli etmeden ve genellikle art niyetle hareket etmek anlamında kullanılır. Olumsuz bir çağrışımı vardır.
Bu deyim, toplumumuzdaki "kurnazlık", "açıkgözlük" ve "hile" gibi kavramları yansıtan bir aynadır. Benzer anlamdaki diğer deyimlerle birlikte düşünüldüğünde zengin bir anlatım sunar:
"Saman altından su yürütmek" deyimi, atalarımızın tarım hayatından günlük dilimize miras kalmış, canlı bir kültür hazinesidir. Sadece bir söz değil, geçmişin sosyal ve ekonomik ilişkilerine dair küçük bir pencere açar. Bir dahaki sefere bu deyimi duyduğunuzda, aklınıza su nöbetçisinden habersiz, samanların altında sessizce akan sular gelsin!
