Şiirler, tıpkı resimler gibi, sadece anlattıklarıyla değil, nasıl anlatıldıklarıyla da güzeldir. Bir şiirin biçimi, onun dış görünüşüdür diyebiliriz. Bu dış görünüşü oluşturan bazı önemli özellikler vardır. Gelin, bu özelliklere yakından bakalım:
Şiirdeki her bir satıra dize veya mısra denir. Dizeler, şiirin yapı taşlarıdır. Bir şiir, tek bir dizeden oluşabileceği gibi, onlarca dizeden de oluşabilir.
Örnek:
"Ben bir kuş olsam,
Uçsam gökyüzüne."
Anlam bütünlüğü taşıyan ve bir araya gelmiş dizeler topluluğuna dörtlük veya kıta denir. Her dörtlük, şiirin bir bölümünü oluşturur.
Örnek:
"Güneş doğar her sabah,
Yeni bir umutla.
Kuşlar uyanır dallarda,
Neşeyle öterler."
Dizelerdeki hece sayısının eşitliğine veya belirli bir düzene göre ayarlanmasına ölçü (vezin) denir. Ölçü, şiire ahenk katar ve okunmasını kolaylaştırır. İki temel ölçü türü vardır:
Hece Ölçüsü: Dizelerdeki hece sayısının eşit olmasıdır. Örneğin, her dizede 7 hece varsa, bu şiir 7'li hece ölçüsüyle yazılmıştır.
Aruz Ölçüsü: Hece uzunlukları ve kısalıkları dikkate alınarak yapılan ölçüdür. Daha çok divan edebiyatında kullanılmıştır.
Dize sonlarındaki ses benzerliğine uyak (kafiye) denir. Uyaklar, şiire müzikal bir hava verir ve akılda kalmasını kolaylaştırır. Uyaklar, ses benzerliğinin derecesine göre farklı türlere ayrılır:
Yarım Uyak: Tek ses benzerliğidir. (Örnek: gül - çöl)
Tam Uyak: İki ses benzerliğidir. (Örnek: baş - taş)
Zengin Uyak: İkiden fazla ses benzerliğidir. (Örnek: kalemim - alemin)
Dize sonlarında, anlam ve görevleri aynı olan kelime veya eklerin tekrarına redif denir. Redifler, uyakla birlikte şiirin ahengini güçlendirir.
Örnek:
"Ellerim üşüdü yine bu akşam,
Gözlerim doldu yine bu akşam."
Bu dizelerde "yine bu akşam" kelime grubu rediftir.
Şiirde ahengi sağlayan unsurların tümüne ahenk unsurları denir. Ölçü, uyak ve redif, ahenk unsurlarının en önemlileridir. Bunların yanı sıra, aliterasyon (ünsüz tekrarı) ve asonans (ünlü tekrarı) gibi ses yinelemeleri de ahenge katkı sağlar.
Unutmayın, şiirin biçim özellikleri, şiiri daha güzel ve etkileyici hale getirmek için kullanılır. Şiir okurken ve yazarken bu özelliklere dikkat etmek, şiirden aldığınız zevki artıracaktır.
