Sperm Oluşumu (Spermatogenez)
Sperm oluşumu, erkek üreme organları olan testislerde gerçekleşen ve spermatogenez adı verilen bir süreçtir. Bu süreç ergenlikle birlikte başlar ve hayat boyu devam eder.
Spermatogenezin Aşamaları:
- 1. Çoğalma Evresi: Testislerdeki seminifer tüplerde bulunan spermatogonyum adı verilen ana hücreler mitoz bölünme geçirerek sayılarını artırır.
- 2. Büyüme Evresi: Bu hücreler büyüyerek birincil spermatosit haline gelir. Birincil spermatositler, mayoz bölünme için hazırlanır.
- 3. Olgunlaşma (Mayoz) Evresi: Bu evre iki aşamada gerçekleşir:
- Mayoz I: Birincil spermatosit, mayoz I bölünmesi geçirerek genetik materyalini yarıya indirger ve iki adet ikincil spermatosit oluşur. (\(2n\) → \(n\))
- Mayoz II: İkincil spermatositler, mayoz II bölünmesi geçirerek her biri iki adet spermatid oluşturur. Toplamda dört spermatid meydana gelir.
- 4. Farklılaşma (Spermiojenez) Evresi: Oluşan spermatidler, hareket yeteneği kazanmak için yapısal değişikliklere uğrar. Bu süreçte:
- Baş: Çekirdek ve genetik materyal (DNA) yoğunlaşır. Başın ucunda, yumurta zarını delmeye yarayan akrozom adı verilen yapı oluşur.
- Orta Kısım: Hareket için gerekli enerjiyi sağlayan mitokondriler burada toplanır.
- Kuyruk (Flagellum): Sperm hücresinin yüzmek için kullandığı kamçı şeklindeki yapı oluşur.
Bu süreçlerin sonunda, olgun ve döllenme yeteneğine sahip spermatozoa (sperm hücresi) oluşur.
Yumurta Oluşumu (Oogenez)
Yumurta oluşumu, kadın üreme organları olan yumurtalıklarda (overlerde) gerçekleşen ve oogenez adı verilen bir süreçtir. Bu süreç spermatogenezden önemli farklılıklar gösterir.
Oogenezin Aşamaları:
- 1. Çoğalma Evresi: Bu evre doğumdan önce, anne karnında gerçekleşir. Yumurtalıklardaki oogonyum adı verilen ana hücreler mitoz bölünmeyle çoğalarak birincil oositleri oluşturur. Bir kız bebek doğduğunda yumurtalıklarında yaklaşık 1-2 milyon birincil oosit bulunur.
- 2. Büyüme Evresi: Birincil oositler, uzun bir süre (ergenliğe kadar) bölünmeden bekler. Ergenlikle birlikte, her adet döngüsünde birkaç birincil oosit büyümeye ve gelişmeye başlar.
- 3. Olgunlaşma (Mayoz) Evresi: Bu evre de iki aşamada gerçekleşir, ancak eşit olmayan sitoplazma bölünmesi görülür:
- Mayoz I: Büyüyen birincil oosit, mayoz I bölünmesi geçirir. Bu bölünme sonucunda, sitoplazmanın büyük çoğunluğunu alan bir ikincil oosit ve sitoplazması çok az olan, işlevsiz küçük bir hücre olan birinci kutup cisimciği oluşur. (\(2n\) → \(n\))
- Mayoz II: İkincil oosit, mayoz II bölünmesine girer ancak bu bölünme döllenme gerçekleşene kadar tamamlanmaz. Eğer bir sperm tarafından döllenirse, mayoz II tamamlanır ve sitoplazmanın tamamına yakınını alan ovum (olgun yumurta hücresi) ile bir ikinci kutup cisimciği oluşur.
Oogenez sonucunda, birincil oositten sadece bir adet olgun yumurta hücresi ve iki veya üç adet işlevsiz kutup cisimciği meydana gelir. Bu eşit olmayan bölünme, yumurta hücresinin döllenme ve embriyo gelişimi için gerekli olan bol miktarda sitoplazma ve besin deposuna (vitellüs) sahip olmasını sağlar.
Özet ve Temel Farklar:
- Sperm oluşumu: Ergenlikte başlar, süreklidir, bir ana hücreden 4 adet olgun sperm oluşur.
- Yumurta oluşumu: Doğumdan önce başlar, süreklilik göstermez (periyodiktir), bir ana hücreden 1 adet olgun yumurta oluşur.
- Her iki süreç de genetik materyali yarıya indirgeyen mayoz bölünme ile gerçekleşir.
