📜 Tanzimat Edebiyatı: Genel Özellikleri
Tanzimat Edebiyatı, Osmanlı İmparatorluğu'nda 1839'da ilan edilen Tanzimat Fermanı'nın getirdiği yenilik hareketlerinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu dönem, Türk edebiyatında batılılaşma sürecinin başlangıcı kabul edilir ve 1860'ta Şinasi'nin Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi'ni yayımlamasıyla başlar.
🎯 Temel Amaç ve Zihniyet Değişikliği
- ✅ Toplumu Eğitmek: Sanat, "sanat için sanat" değil, "toplum için sanat" anlayışıyla yapılmıştır.
- ✅ Batılılaşma: Fransız İhtilali'nin etkisiyle özgürlük, eşitlik, adalet, vatan ve millet sevgisi gibi kavramlar ilk kez işlenmiştir.
- ✅ Gazetecilik: Gazete, edebi ve fikirsel yazıların yayıldığı en önemli araç olmuştur.
✍️ Dil ve Üslup Özellikleri
- 📝 Sadeleşme Çabası: İlk dönem sanatçıları, halka ulaşmak için dili sadeleştirmeye çalışmıştır. Ancak bu tam olarak başarılamamıştır.
- 📝 İki Dillilik: Eserlerde halkın anlayacağı sade dil ile aydınların anlayacağı ağır dil (Osmanlıca) bir arada kullanılmıştır.
- 📝 Vurgulu Anlatım: Yeni fikirleri savunmak için süslü ve sanatlı bir üslup tercih edilmiştir.
📚 Edebi Türlerdeki Yenilikler
🖋️ Şiirde Yenilikler
- 🎭 Konu Genişlemesi: Şiirde divan edebiyatındaki "aşk, tabiat, din, tasavvuf" konularının yanı sıra hürriyet, eşitlik, kanun, medeniyet, vatan gibi sosyal konular işlenmiştir.
- 🎭 Biçimsel Devamlılık: Genellikle divan edebiyatı nazım biçimleri (gazel, kaside, murabba) ve aruz ölçüsü kullanılmaya devam edilmiştir.
- 🎭 Yeni Kavramlar: "Vatan", "millet", "hürriyet", "hak" gibi sözcükler şiire girmiştir.
📖 Düz Yazıda (Nesir) Yenilikler
- 📰 Gazete Yazıları: Makale, fıkra, eleştiri, röportaj gibi türler edebiyatımıza girmiştir.
- 📖 Roman ve Hikaye: İlk yerli roman Şemsettin Sami - Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat, ilk çeviri roman Yusuf Kamil Paşa - Telemak bu dönemde yazılmıştır. Romanlar genellikle teknik açıdan zayıftır ve yazar sık sık olaya müdahale eder.
- 🎭 Tiyatro: İlk tiyatro eseri Şinasi - Şair Evlenmesi'dir. Tiyatro, halkı eğitmek için bir okul gibi görülmüştür.
➡️ İki Döneme Ayrılması
Tanzimat Edebiyatı, sanat anlayışındaki farklılıklardan dolayı iki döneme ayrılır:
🔹 Birinci Dönem (1860-1880)
- 💎 Toplumculuk: "Sanat toplum içindir" anlayışı hakimdir.
- 💎 Dil Sadeleşmesi: Dilin sadeleşmesi için çaba gösterilmiştir.
- 💎 Siyasi Mücadele: Eserlerde siyasi ve sosyal düşünceler ön plandadır.
- 👨🎨 Sanatçılar: Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat Efendi.
🔸 İkinci Dönem (1880-1896)
- 💎 Bireycilik: "Sanat sanat içindir" anlayışına yönelim başlamıştır.
- 💎 Dilde Ağırlaşma: Dil, birinci döneme göre daha ağır ve süslüdür.
- 💎 Sanat ve Estetik: Sanatsal kaygılar ön plana çıkmıştır.
- 💎 Kötümserlik: Bireyin iç dünyası, karamsarlık ve hayal kırıklıkları işlenmiştir.
- 👨🎨 Sanatçılar: Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Sami Paşazade Sezai, Nabizade Nazım.
💡 Önemli Not: Tanzimat Edebiyatı, Türk edebiyatının batılı bir kimlik kazanmaya başladığı, yeni türlerin denendiği ve modern Türk edebiyatının temellerinin atıldığı köprü bir dönemdir.
