Tarihsel Bilginin Niteliği
Tarih, geçmişte yaşanmış olayları inceleyen bir bilim dalıdır. Ancak tarihsel bilginin nesnel (objektif) mi yoksa öznel (subjektif) mi olduğu, tarih felsefesinin en temel tartışma konularından biridir.
Nesnel (Objektif) Tarih Görüşü
Bu görüşe göre tarih, doğa bilimleri gibi nesnel bir bilimdir. Tarihçi, olayları olduğu gibi, tarafsız bir şekilde aktarabilir. Bu yaklaşımın dayanak noktaları şunlardır:
- Kanıtlar ve Belgeler: Tarihçi, arşiv belgeleri, yazıtlar, mektuplar gibi somut kanıtlarla çalışır. Bu belgeler, tarihsel bilgiye nesnellik kazandırır.
- Yöntem: Tarihçi, bilimsel yöntemler kullanarak belgeleri eleştirel bir süzgeçten geçirir ve olguları ortaya çıkarmaya çalışır.
- Gerçeklik: Tarihsel olaylar bir kez olmuş ve bitmiştir. Tarihçinin görevi, bu sabit gerçekliği keşfetmektir.
Öznel (Subjektif) Tarih Görüşü
Bu görüş ise tarihin kaçınılmaz olarak öznel unsurlar taşıdığını savunur. Tarihsel bilgi, tamamen nesnel olamaz. Bunun nedenleri şunlardır:
- Tarihçinin Bakış Açısı: Her tarihçi, kendi döneminin, kültürünün, inançlarının, değer yargılarının ve kişisel deneyimlerinin etkisi altındadır. Bu da olayları yorumlama biçimini etkiler.
- Seçicilik: Tarihçi, sonsuz sayıdaki geçmiş olaydan sadece bir kısmını seçerek anlatır. Hangi olayın "önemli" olduğuna karar vermek bile öznel bir süreçtir.
- Yorum: Belgeler kendi başlarına konuşmaz. Onlara anlam veren, onları yorumlayan tarihçidir. Farklı tarihçiler aynı belgeyi farklı şekilde yorumlayabilir.
- Dil: Tarih, dil aracılığıyla aktarılır ve dilin kendisi nötr değildir. Kullanılan kelimeler, vurgular ve anlatım tarzı anlatılanı etkiler.
Uzlaşmacı (Sentezci) Yaklaşım
Günümüzde birçok düşünür, bu iki uç görüş arasında bir sentezin mümkün olduğunu savunur. Buna göre:
- Tarih, nesnel olgulara dayanır. Bir olayın ne zaman, nerede ve kiminle olduğu gibi temel gerçekler vardır ve bunlar değiştirilemez.
- Ancak bu olguların bir araya getirilmesi, anlamlandırılması, neden-sonuç ilişkilerinin kurulması ve bir hikâyeye dönüştürülmesi öznel bir yorum sürecidir.
Sonuç olarak, tarihsel bilgi hem nesnel hem de öznel öğeleri içerir. Tarihçi, elindeki nesnel verileri kullanarak geçmişi yeniden inşa eder, ancak bu inşa sürecine kendi bakış açısı, değerleri ve yorumu mutlaka dahil olur. Bu nedenle tarih, sürekli yeniden yazılan ve tartışılan dinamik bir alandır.
