📏 Türetilmiş Büyüklükler ve Türleri
Fizikte büyüklükler, temel büyüklükler ve türetilmiş büyüklükler olarak ikiye ayrılır. Türetilmiş büyüklüklerin skaler mi yoksa vektörel mi olduğu, o büyüklüğün tanımına ve doğasına bağlıdır. Bu nedenle genel bir kural yoktur; her büyüklük ayrı değerlendirilmelidir.
⚖️ Skaler ve Vektörel Büyüklüklerin Farkı
- 🎯 Skaler Büyüklük: Sadece bir sayı ve bir birim ile ifade edilir. Yönü yoktur. Örnekler: Kütle, sıcaklık, zaman, enerji.
- 🧭 Vektörel Büyüklük: Bir sayı, bir birim ve bir yön ile ifade edilir. Örnekler: Kuvvet, hız, ivme, yer değiştirme.
🔍 Türetilmiş Büyüklük Örnekleri
İşte bazı yaygın türetilmiş büyüklükler ve türleri:
📐 Skaler Türetilmiş Büyüklükler
- 🟰 Alan (\(A\)): İki uzunluğun çarpımıdır (\(A = a \times b\)). Yön belirtmez, sadece büyüklüğü vardır.
- 🧊 Hacim (\(V\)): Üç uzunluğun çarpımıdır (\(V = a \times b \times c\)). Skaler bir büyüklüktür.
- 💨 Sürat: Alınan yolun zamana bölümüdür. Yön içermez.
- ⚡ Güç (\(P\)): İşin zamana bölümüdür (\(P = \frac{W}{t}\)). Skalerdir.
- 🔥 Enerji: Skaler bir büyüklüktür.
➡️ Vektörel Türetilmiş Büyüklükler
- 🏃♂️ Hız (\(\vec{v}\)): Yer değiştirmenin zamana bölümüdür (\(\vec{v} = \frac{\Delta \vec{x}}{\Delta t}\)). Yer değiştirme vektörel olduğu için hız da vektöreldir.
- 🚀 İvme (\(\vec{a}\)): Hız değişiminin zamana bölümüdür (\(\vec{a} = \frac{\Delta \vec{v}}{\Delta t}\)). Vektöreldir.
- 💪 Kuvvet (\(\vec{F}\)): Newton'un ikinci yasasına göre \(\vec{F} = m\vec{a}\) şeklinde tanımlanır. Kütle (skaler) ve ivme (vektörel) ile tanımlandığı için vektörel bir büyüklüktür.
- ⚙️ Tork (\(\vec{\tau}\)): Kuvvet momentidir (\(\vec{\tau} = \vec{r} \times \vec{F}\)). Hem konum hem de kuvvet vektörel olduğu için tork da vektöreldir.
💡 Sonuç
Bir büyüklüğün türetilmiş olması, onun skaler veya vektörel olacağını belirlemez. Bu durum, büyüklüğün nasıl tanımlandığına bağlıdır. Eğer tanımında yön ve doğrultu bilgisi gerekiyorsa vektörel, sadece sayısal bir değer ve birim yeterliyse skalerdir.
