Türklerin Kullandığı Başlıca Takvimler
Türkler, tarih boyunca farklı coğrafyalarda birçok devlet kurmuş ve bu süreçte çeşitli takvimler kullanmışlardır. Kullandıkları takvimler, hem kültürel etkileşimleri hem de ihtiyaçları doğrultusunda değişiklik göstermiştir.
1. 12 Hayvanlı Türk Takvimi
Bu, Türklerin kullandığı bilinen en eski takvimdir.
- Kökeni: Göktürkler döneminde kullanılmıştır ve Orhun Yazıtları'nda adı geçer.
- Özellikleri:
- Güneş yılı esasına dayanır.
- Her yıl bir hayvan adıyla anılır (Sıçan, Ud [Sığır], Bars [Pars], Tavşan, Ejder, Yılan, At, Koyun, Biçin [Maymun], Tavuk, İt [Köpek], Tonguz [Domuz]).
- Bir yıl 12 aya, bir ay ise 30 güne bölünmüştür. Normalde 360 gün olan yıl, yaklaşık her 6 yılda bir araya eklenen 1 "artık ay" (küçük ay) ile 365-366 güne tamamlanırdı.
- Günümüzde hala bazı Türk topluluklarında ve Anadolu'da yılın bazı dönemleri için bu hayvan isimleri kullanılmaktadır.
2. Hicri Takvim (Kameri/Ay Takvimi)
İslamiyet'i kabul eden Türk devletleri, dini bayram ve günleri takip edebilmek için bu takvimi benimsemiştir.
- Kökeni: Hz. Muhammed'in Mekke'den Medine'ye hicretini (622) başlangıç kabul eder.
- Özellikleri:
- Ay yılı esasına dayanır. Bir yıl, Ay'ın Dünya etrafında 12 kez dönüşü süresidir (354-355 gün).
- Güneş yılından yaklaşık 10-11 gün daha kısa olduğu için, Hicri takvimdeki aylar her yıl miladi takvime göre 10-11 gün önce gelir.
- Ramazan Bayramı, Kurban Bayramı ve Kandil günleri bu takvime göre belirlenir.
3. Celali Takvim
Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'ın isteği üzerine hazırlanmış, bilimsel bir takvimdir.
- Kökeni: 1079 yılında Ömer Hayyam başkanlığındaki bir komisyon tarafından düzenlenmiştir.
- Özellikleri:
- Güneş yılı esasına dayanır. Bu yönüyle hem tarımsal faaliyetler hem de mali işler için daha kullanışlıdır.
- Başlangıç yılı, Hicret'tir ancak güneş yılını esas aldığı için Hicri (Kameri) takvimden farklıdır.
- Gregoryen takviminden (Miladi Takvim) daha hassastı. Yıl başlangıcı nevruz (21 Mart) olarak belirlenmiştir.
4. Rumi Takvim (Mali Takvim)
Osmanlı Devleti'nde resmi ve mali işlemlerde Hicri takvimin yarattığı karışıklıkları gidermek için kullanılmaya başlanmıştır.
- Kökeni: 1676'da denense de asıl geçiş 1840 yılında olmuştur.
- Özellikleri:
- Başlangıç yılı Hicret'tir (MS 622).
- Güneş yılı esasına dayanır, bu nedenle "Hicri Şemsi" olarak da adlandırılır.
- Miladi takvimle Rumi takvim arasında, başlangıç farkından dolayı yaklaşık 584 yıl fark vardır. Örneğin, Rumi 1341 yılı, Miladi 1925 yılına denk gelir.
- 1 Ocak 1926'da kaldırılmış ve yerini Miladi takvime bırakmıştır.
5. Miladi Takvim
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından yapılan köklü inkılaplardan biridir.
- Kökeni: İsa'nın doğumunu (sıfır) başlangıç kabul eder. Gregoryen Takvimi olarak da bilinir.
- Özellikleri:
- Güneş yılı esasına dayanır. Bir yıl 365 gün 6 saattir.
- 26 Aralık 1925'te kabul edilmiş ve 1 Ocak 1926'dan itibaren Türkiye'nin resmi takvimi olmuştur.
- Batı dünyası ile ticari, siyasi ve sosyal ilişkileri kolaylaştırmak amacıyla benimsenmiştir.
Özetle, Türkler tarih sahnesinde kaldıkları süre boyunca, içinde bulundukları kültür dairesine ve ihtiyaçlarına göre 12 Hayvanlı Türk, Hicri, Celali, Rumi ve son olarak da Miladi takvimleri kullanmışlardır. Bu geçiş, Türk tarihinin dinamik yapısının ve çağa ayak uydurma çabasının bir göstergesidir.
