Wilson İlkeleri

Question

Wilson İlkeleri'ni maddeler halinde ezberlemeye çalışıyorum ama bu ilkelerin özellikle hangi sorunları çözmek için ortaya atıldığını tam olarak anlayamadım. Örneğin gizli antlaşmalar maddesi neden bu kadar önemliydi, kafam karıştı. Ayrıca, bu ilkelerin savaş sonrası düzeni nasıl etkilediğini basitçe özetleyebilir misiniz?

Answer 1

🌍 Wilson İlkeleri: I. Dünya Savaşı Sonrası Yeni Dünya Düzeni

Merhaba! Bu ders notumuzda, I. Dünya Savaşı’nın ardından dünya siyasetini şekillendiren, ABD Başkanı Woodrow Wilson tarafından 8 Ocak 1918'de açıklanan 14 İlkeyi (Wilson İlkeleri) detaylıca inceleyeceğiz. Bu ilkeler, savaş sonrası barış antlaşmalarının temelini oluşturmuş ve uluslararası ilişkilerde önemli bir dönüm noktasıdır.

📜 Tarihsel Bağlam: Neden Ortaya Çıktı?

I. Dünya Savaşı devam ederken, ABD Başkanı Wilson, savaşın nedenlerini ortadan kaldıracak ve kalıcı bir barış sağlayacak prensipler ortaya koydu. Amaçları şunlardı:

• 🔹 Savaşın galibi devletlerin mağluplara ağır şartlar dayatmasını (zafer barışı) önlemek,
• 🔹 "Açık diplomasi" ile gizli antlaşmaların önüne geçmek,
• 🔹 Yeni savaşların çıkmasını engelleyecek bir uluslararası örgüt (Milletler Cemiyeti) kurmak,
• 🔹 Özellikle Avrupa'da milliyet prensibine dayalı yeni devletlerin kurulmasını teşvik etmek.

📋 Wilson İlkeleri (14 Madde) - Önemli Başlıklar

14 ilkenin tamamı önemli olmakla birlikte, bazıları tarihsel süreçte çok daha etkili olmuştur. İşte en kritik olanları:

1. 🕵️‍♂️ Açık Diplomasi (1. İlke)

"Barış antlaşmaları açık olacak ve gizli diplomasiye son verilecektir." Bu ilke, savaşa neden olduğu düşünülen gizli ittifaklara bir tepkiydi.

2. 🌊 Denizlerin Serbestliği (2. İlke)

Savaş ve barış zamanında, uluslararası sular üzerinde mutlak seyrüsefer serbestisi sağlanmalıdır.

3-6. 🗺️ Sınırlar ve Toprak Bütünlüğü

Bu maddeler, özellikle Avrupa'daki sınırların, milliyet prensibine göre (etnik dağılım dikkate alınarak) yeniden çizilmesini öngörüyordu. Örneğin:

• İşgal edilmiş toprakların boşaltılması (Rusya, Belçika, Fransa),
• İtalya sınırlarının milliyet prensibine göre düzeltilmesi,
• Osmanlı Devleti'nin Türk nüfusunun çoğunlukta olduğu bölgelerde egemenliğinin tanınması, diğer milletlere ise özerklik verilmesi (12. İlke).

12. 🇹🇷 Osmanlı Devleti ile İlgili Madde

Osmanlı İmparatorluğu'nun Türk kesimlerine kesin egemenlik tanınmalı, ancak Türk olmayan milletlere de özerk gelişme imkanı verilmelidir. Boğazlar ise uluslararası garanti altında bütün devletlerin ticaret gemilerine açık olmalıdır. Bu madde, Misak-ı Milli ile örtüşen yönleri nedeniyle Türk Kurtuluş Savaşı'nda moral kaynağı olmuştur.

14. 🕊️ Milletler Cemiyeti'nin Kurulması

"Büyük küçük bütün devletlerin siyasi bağımsızlıklarını ve toprak bütünlüklerini karşılıklı olarak garanti altına alacak bir milletler teşkilatı kurulmalıdır." Bu ilke, savaş sonrasında Milletler Cemiyeti'nin (Cemiyet-i Akvam) kurulmasının yolunu açmıştır.

⚖️ Sonuç ve Değerlendirme

Wilson İlkeleri, idealist ve iyi niyetli bir barış projesi olarak ortaya çıkmış olsa da, pratikte tam olarak uygulanamamıştır.

• ✅ Olumlu Etkileri: Savaş sonrası haritasının çizilmesinde referans oldu. Çekoslovakya, Yugoslavya, Polonya gibi yeni devletler kuruldu. Milletler Cemiyeti hayata geçirildi.
• ❌ Sınırlılıkları ve Çelişkileri: Galip devletler (İngiltere, Fransa) kendi çıkarlarını ön planda tuttu. "Self-determinasyon" (ulusların kaderini tayin hakkı) ilkesi sömürgeler için geçerli olmadı. ABD Senatosu, kendi içine kapanma politikası (izolasyonizm) nedeniyle Milletler Cemiyeti'ne üye olmayı reddetti. Osmanlı ile ilgili madde Sevr Antlaşması'nda tamamen göz ardı edildi.

🎯 Özet Tablo

Amaç: Kalıcı barış, gizli diplomasinin sonu, self-determinasyon.
En Önemli İlke: Milletler Cemiyeti'nin kurulması (14. Madde).
Osmanlı'yı İlgilendiren: 12. Madde.
Gerçekleşme Durumu: Kısmen; galip devletlerin çıkarları ağır bastı.
Uzun Vadeli Mirası: İkinci Dünya Savaşı sonrası kurulan Birleşmiş Milletler fikrine zemin hazırlaması.

Son Söz: Wilson İlkeleri, 20. yüzyıl uluslararası ilişkiler idealizminin en önemli belgelerinden biridir. Pratikteki başarısızlığına rağmen, "dünya barışı" için bir ütopya ve gelecekteki düzenlemeler için bir referans noktası olmuştur.