# 📚 Ders Notu: Yapıya Dayalı (Dil Bilgisi) Anlatım Bozuklukları
📖 Konuya Giriş: Anlatım Bozukluğu Nedir?
Anlatım bozukluğu, bir cümlenin dil bilgisi kurallarına veya anlam bütünlüğüne uymaması sonucu ortaya çıkan, anlamı bulanıklaştıran veya iletişimi engelleyen hatalardır. Bu ders notunda, yapıya (dil bilgisine) dayalı anlatım bozukluklarını detaylıca inceleyeceğiz. 🎯
🔍 Yapıya Dayalı Anlatım Bozuklukları Türleri
Bu bozukluklar, cümlenin dil bilgisi kurallarıyla (sözdizimi, ekler, ögeler) doğrudan ilgilidir. Temel türlerini şöyle sıralayabiliriz:
1. 🧩 Öge Eksikliği
Cümlede olması gereken bir ögenin (özne, nesne, tümleç, yüklem) eksik olmasıdır. Bu durum, cümleyi ya anlamsız kılar ya da yanlış anlaşılmalara yol açar.
- Örnek (Yüklem Eksikliği): "O, kitap okumayı; ben ise film izlemeyi severim." → İkinci cümlede yüklem eksik. Doğrusu: "O, kitap okumayı sever; ben ise film izlemeyi severim."
- Örnek (Özne Eksikliği): "Yağmur yağınca ıslandı." → Kim ıslandı? Özne belirsiz. Doğrusu: "Yağmur yağınca Ahmet ıslandı."
2. 🔄 Öge Fazlalığı (Gereksiz Sözcük Kullanımı)
Cümlede anlamı zaten diğer sözcüklerle karşılanan, gereksiz yere kullanılan sözcüklerdir.
- Örnek: "Bu sorunu beraber birlikte çözelim." → "Beraber" ve "birlikte" aynı anlamdadır. Doğrusu: "Bu sorunu birlikte çözelim."
3. ⚖️ Özne-Yüklem Uyumsuzluğu
Özne ile yüklemin tekillik-çoğulluk veya kişi bakımından uyumsuz olmasıdır.
- Tekillik-Çoğulluk Uyumsuzluğu: "Çocuklar bahçede oynuyordu." → Özne çoğul, yüklem tekil. Doğrusu: "Çocuklar bahçede oynuyorlardı."
- Kişi Uyumsuzluğu: "Sen ve ben bu işi halledeceksin." → Özne birinci çoğul kişi ("biz"), yüklem ikinci tekil kişi. Doğrusu: "Sen ve ben bu işi halledeceğiz."
4. 🧲 Tamlama Yanlışlıkları
İsim tamlamalarında veya sıfat tamlamalarında eklerin eksik, fazla veya yanlış kullanılmasıdır.
- Belirtisiz İsim Tamlaması Yanlışı: "Öğrenci defteri yırtılmış." → Kimin defteri? Tamlama eksik. Doğrusu: "Öğrencinin defteri yırtılmış."
- Sıfat Tamlaması Yanlışı: "Her iki takımlar da iyi oynadı." → "Her iki" zaten ikiyi belirttiği için "takımlar" çoğul olmamalı. Doğrusu: "Her iki takım da iyi oynadı."
5. 🔗 Ek-Fiil Eksikliği
Birden fazla yüklem bulunan cümlelerde, ek-fiilin (imek fiili) her yükleme uygun şekilde getirilmemesidir.
- Örnek: "O zamanlar o çocuktu ve okula gidiyor." → İlk yüklem (-dı) geçmiş zaman, ikincisi şimdiki zaman. Ek-fiil uyumsuz. Doğrusu: "O zamanlar o çocuktu ve okula gidiyordu."
6. 🧮 Çatı Uyuşmazlığı
Öznenin, birden fazla yükleme aynı anda hem etken hem edilgen olarak bağlanamamasıdır.
- Örnek: "Sorular dikkatle okunmalı ve çözülmelidir." → "Okunmalı" edilgen, "çözülmelidir" edilgen. Bu doğru. Ancak: "Sorular dikkatle okudu ve çözüldü." → Yanlış. "Okudu" etken, "çözüldü" edilgen. Aynı özneye bağlanamazlar.
✅ Pratik Çözüm Yöntemi: Kontrol Listesi
Bir cümlede yapısal anlatım bozukluğu olup olmadığını anlamak için şu soruları sırayla sorun:
- 🧐 Cümlede tüm ögeler (özne, yüklem, nesne, tümleç) eksiksiz mi?
- 🗑️ Gereksiz bir sözcük veya ek var mı?
- 👥 Özne ile yüklem (teklik-çoğul, kişi) uyumlu mu?
- 🔤 Tamlamalar doğru kurulmuş mu?
- ⏳ Ek-fiiller ve zaman uyumu doğru mu?
- ⚙️ Çatı uyumu var mı?
📝 Özet ve Sonuç
Yapıya dayalı anlatım bozuklukları, dilin teknik ve biçimsel kurallarının ihlal edilmesinden kaynaklanır. Bu hataları gidermek için dil bilgisi kurallarını iyi bilmek ve cümleleri sistematik bir şekilde kontrol etmek esastır. Net, anlaşılır ve kusursuz bir anlatım için bu kurallara hakim olmak, hem yazılı hem sözlü iletişimde başarının anahtarıdır. ✨
Bir sonraki derste, "Anlama Dayalı Anlatım Bozuklukları" konusunu işleyeceğiz. Görüşmek üzere! 👋
