Yardımcı fiille kurulan birleşik fiillerin yazımı (etmek, olmak)

Question

Yardımcı fiillerle kurulan birleşik kelimelerin ne zaman bitişik, ne zaman ayrı yazıldığını karıştırıyorum. Özellikle "hissetmek" mi "his etmek" mi gibi örnekler kafamı karıştırıyor. Bu kuralı netleştirebilir misiniz?

Answer 1

📚 Yardımcı Fiille Kurulan Birleşik Fiillerin Yazımı

Bu konu, Türkçede sıkça kullanılan ve yazımında hata yapılan bir konudur. Bir isim soylu kelime ile "etmek, olmak, eylemek, kılmak" gibi yardımcı fiillerin bir araya gelmesiyle oluşan fiillere yardımcı fiille kurulan birleşik fiil denir. Bu fiillerin yazımıyla ilgili iki temel kural vardır.

🎯 Kural 1: Bitişik Yazılanlar

Eğer isim soylu kelime tek başına bir anlam taşımıyorsa veya birleşik fiil kalıcı olarak yeni bir anlam kazanmışsa, bu birleşik fiil bitişik yazılır.

• ✅ hissetmek (hiss kelimesi tek başına anlamlı değildir)
• ✅ zannetmek (zann tek başına kullanılmaz)
• ✅ halletmek (Kalıcı bir anlam kazanmıştır: çözmek)
• ✅ affetmek
• ✅ kaybolmak

🎯 Kural 2: Ayrı Yazılanlar

Eğer isim soylu kelime tek başına anlamını koruyorsa ve yardımcı fiille birlikte yeni, kalıcı bir anlam oluşturmuyorsa, bu birleşik fiil ayrı yazılır.

• ✅ etkili olmak ("etkili" kelimesi tek başına anlamlıdır)
• ✅ hasta olmak ("hasta" tek başına anlamlıdır)
• ✅ yardım etmek ("yardım" tek başına anlamlıdır)
• ✅ arz etmek (Sunmak anlamında, "arz" ayrı yazılır)
• ✅ alt etmek (Yenmek anlamında, "alt" ayrı yazılır)

💡 Önemli Uyarılar ve İstisnalar

• 📌 "etmek" ve "olmak" yardımcı fiilleri, kendinden önceki kelimeye ünlü uyumu nedeniyle ses değişikliğine uğratabilir. Bu durum yazımı etkilemez, kurallar aynen geçerlidir.
• Örneğin: "his + etmek" ➡️ hissetmek (bitişik), "af + etmek" ➡️ affetmek (bitişik), "terk + etmek" ➡️ terk etmek (ayrı).
• 📌 Ses düşmesi veya türemesi olan kelimeler bitişik yazılır: "seyir + etmek" ➡️ seyretmek (ses düşmesi), "his + etmek" ➡️ hissetmek (ses türemesi).

🧪 Pratik Yöntem

Bir birleşik fiilin bitişik mi ayrı mı yazılacağını test etmek için şu yolu izleyebilirsiniz:

➡️ İsim soylu kelime ile yardımcı fiil arasına "bile, dahi, daha" gibi bir başka kelime girebiliyorsa, o birleşik fiil ayrı yazılır.

Örnek: "O konuya daha fazla dikkat etmelisin." ➡️ "dikkat" ve "etmek" ayrı yazılır.

➡️ Eğer araya başka bir kelime giremiyorsa, o birleşik fiil bitişik yazılır.

Örnek: "Bunu hiç hissetmedim." ➡️ "his" ve "etmek" arasına kelime giremez, bitişik yazılır.