"Yeraltından Notlar" (Rusça: Записки из подполья), Rus yazar Fyodor Dostoyevski'nin 1864 yılında yayımlanan felsefi ve psikolojik novella/uzun öyküsüdür. Modern edebiyatta "varoluşçu edebiyat"ın ilk ve en önemli örneklerinden biri kabul edilir. Eser, bir "anti-kahraman" olan isimsiz "Yeraltı Adamı"nın içsel hezeyanlarını, itiraflarını ve toplumla çatışmasını konu alır.
Eser, iki bölümden oluşur:
40 yaşında, emekli bir devlet memuru olan anlatıcı, Petersburg'da bir kenarda, yeraltı benzeri bir odada yaşamaktadır. Bu bölümde, akıl (rasyonalite) ve özgür irade arasındaki çatışmayı, modern insanın yabancılaşmasını ve toplumsal normlara isyanını felsefi bir monolog şeklinde aktarır. İnsanın mantıklı olanı değil, kendi özgür iradesiyle, bazen zararına da olsa "istediğini" yapma dürtüsünü savunur.
Bu bölümde anlatıcı, geçmişinden (gençlik yıllarından) kesitler sunar. Özellikle eski okul arkadaşlarıyla yaşadığı dışlanmışlık, bir genelevde tanıştığı fahişe Liza ile yaşadığı karmaşık, acımasız ve trajik ilişki anlatılır. Bu ilişki, onun insanlarla kurmaya çalıştığı bağın nasıl kibrinden ve iç çatışmalarından dolayı her seferinde zehirlendiğini gösterir.
"Yeraltından Notlar", 19. yüzyılın aşırı iyimser ilerleme ve akıl çağına (Rasyonalizm, Ütopyacı Sosyalizm) güçlü bir itirazdır. Dostoyevski, bu eserle, insan doğasının karmaşıklığını, irrasyonel dürtülerini ve özgürlüğe olan düşkünlüğünü gözler önüne serer. Sonraki yüzyılda Varoluşçuluk akımını (Sartre, Camus, Kafka) derinden etkilemiştir. Eser, psikolojik derinliği ve felsefi yoğunluğu ile edebiyat tarihinde bir dönüm noktasıdır.
"Yeraltından Notlar", sıradan bir hikâyeden ziyade, modern insanın ruhsal ve felsefik bir portresidir. Okura, "Akıllı olmak her zaman iyi midir?", "Özgür irade uğruna mantıksız seçimler yapar mıyız?" ve "Toplum bireyi ne kadar ezer?" gibi temel soruları sordurur. Karakterin itirafları rahatsız edici olsa da, her insanın içinde bir parça "yeraltı adamı" olabileceğini gösterir.
Özetle: Bu eser, insan psikesinin karanlık labirentlerine yapılan cesur bir yolculuk ve edebiyat tarihinin en unutulmaz "anti-kahraman"larından birinin doğuş belgesidir.
