🎓 8. sınıf inkılap tarihi 1. dönem 2. yazılı örnek sorular, cevapları ve çözümleri Test 1 - Ders Notu
Bu ders notu, 8. sınıf inkılap tarihi 1. dönem 2. yazılı sınavında karşılaşabileceğiniz Mustafa Kemal'in hayatı, I. Dünya Savaşı, Mondros Ateşkesi sonrası işgaller ve Kurtuluş Savaşı'nın hazırlık dönemi gibi önemli konuları kapsamaktadır.
📌 Mustafa Kemal'in Hayatı ve Fikirleri
Mustafa Kemal Atatürk'ün kişiliğini ve liderliğini anlamak için hayatını ve fikirlerini bilmek çok önemlidir. Onun yaşadığı şehirler ve okuduğu okullar, düşünce yapısını şekillendirmiştir.
- Doğumu ve Ailesi: 1881'de Selanik'te doğdu. Babası Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım'dır.
- Eğitim Hayatı: Sırasıyla Mahalle Mektebi, Şemsi Efendi Okulu, Selanik Mülkiye Rüştiyesi, Selanik Askeri Rüştiyesi, Manastır Askeri İdadisi, İstanbul Harp Okulu ve Harp Akademisi'nde okudu.
- Etkilendiği Şehirler:
- Selanik: Çok uluslu yapısı, farklı kültürleri ve Batı'ya açık olması fikir hayatını zenginleştirdi.
- Manastır: Milliyetçilik akımlarıyla tanıştı, edebiyat ve tarih okumalarına başladı.
- İstanbul: Başkent olması nedeniyle siyasi olayları yakından takip etti, ülke sorunları üzerine düşündü.
- Sofya: Askeri ateşe olarak görev yaptığı bu şehirde Batı kültürünü ve parlamenter sistemi gözlemledi.
- Kişilik Özellikleri: Vatanseverlik, ileri görüşlülük, liderlik, inkılapçılık, akılcılık ve bilimsellik, idealistlik.
💡 İpucu: Mustafa Kemal'in gittiği okulların askeri ağırlıklı olması, onun askerlik mesleğine olan ilgisini ve liderlik vasıflarını geliştirmesinde etkili olmuştur.
📌 I. Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti
I. Dünya Savaşı, 20. yüzyılın en büyük küresel çatışmalarından biridir ve Osmanlı Devleti'nin kaderini derinden etkilemiştir.
- Genel Nedenler:
- Sömürgecilik Yarışı: Sanayi İnkılabı sonrası devletlerin hammadde ve pazar arayışı.
- Milliyetçilik Akımı: Özellikle Balkanlarda bağımsızlık isyanlarına yol açması.
- Silahlanma Yarışı: Devletlerin birbirine karşı askeri güçlerini artırması.
- Bloklaşmalar: İtilaf (İngiltere, Fransa, Rusya) ve İttifak (Almanya, Avusturya-Macaristan, İtalya) gruplarının oluşması.
- Savaşın Başlaması: Avusturya-Macaristan veliahdının Saraybosna'da bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesiyle başladı.
- Osmanlı Devleti'nin Savaşa Giriş Nedenleri:
- Kaybedilen toprakları (Balkanlar, Kuzey Afrika) geri alma isteği.
- Kapitülasyonlar ve dış borçlardan kurtulma arzusu.
- Almanya'nın savaşı kazanacağına olan inanç ve Alman hayranlığı.
- İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Alman yanlısı politikaları.
- İngiltere ve Fransa'nın Osmanlı'yı kendi yanlarında savaşa kabul etmemesi.
- Savaşa Giriş Süreci: Akdeniz'deki Alman gemileri Goeben ve Breslau'nun Osmanlı'ya sığınması, isimlerinin Yavuz ve Midilli olarak değiştirilip Rus limanlarını bombalamasıyla Osmanlı savaşa girdi (Kasım 1914).
- Osmanlı'nın Savaştığı Cepheler:
- Taarruz Cepheleri (Saldırı): Kafkas (Rusya'ya karşı), Kanal (İngiltere'ye karşı).
- Savunma Cepheleri: Çanakkale (İtilaf Devletlerine karşı), Irak, Suriye-Filistin, Hicaz-Yemen.
- Yardım Cepheleri: Galiçya, Romanya, Makedonya (Müttefiklere yardım amacıyla).
⚠️ Dikkat: Çanakkale Cephesi, Osmanlı'nın kazandığı tek büyük zaferdir ve Mustafa Kemal'in tanınmasını sağlamıştır. Kafkas Cephesi'nde Enver Paşa komutasındaki Sarıkamış Harekatı büyük kayıplarla sonuçlanmıştır.
📌 Mondros Ateşkes Antlaşması ve İşgaller
Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı'ndan yenik ayrıldı ve ağır şartlar içeren Mondros Ateşkes Antlaşması'nı imzalamak zorunda kaldı.
- Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918): Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında imzalandı.
- Önemli Maddeleri:
- Madde 7: İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit eden herhangi bir stratejik noktayı işgal edebilecekler. (Bu madde, Anadolu'nun işgaline hukuki zemin hazırladı.)
- Madde 24: Doğu Anadolu'daki altı ilde (Vilayet-i Sitte: Erzurum, Van, Harput, Diyarbakır, Sivas, Bitlis) karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri bu illeri işgal edebilecekler. (Doğu'da bir Ermeni devleti kurma amacı taşıyordu.)
- Osmanlı ordusu terhis edilecek, silahları İtilaf Devletleri'ne teslim edilecek.
- Boğazlar İtilaf Devletlerinin denetimine bırakılacak.
- Tüm haberleşme ve ulaşım araçları İtilaf Devletlerinin kontrolüne geçecek.
- Sonuçları:
- Osmanlı Devleti fiilen sona erdi.
- Anadolu işgallere açık hale geldi.
- Türk halkı işgallere karşı direnişe geçti (Kuva-yi Milliye).
💡 İpucu: Mondros'un 7. maddesi, İtilaf Devletleri'ne sınırsız işgal yetkisi vererek Anadolu'nun işgalini meşrulaştırmayı amaçlamıştır. Bu maddeye özellikle dikkat edin.
📌 İşgallere Karşı Tepkiler ve Cemiyetler
Mondros Ateşkesi sonrası başlayan işgallere karşı Türk milleti farklı şekillerde tepki gösterdi.
- Cemiyetler:
- Zararlı Cemiyetler:
- Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler: Mavri Mira (Rum), Pontus Rum (Rum), Hınçak ve Taşnak (Ermeni). Amaçları kendi devletlerini kurmaktı.
- Milli Varlığa Düşman Cemiyetler: Sulh ve Selamet-i Osmaniye, Teali İslam, Kürt Teali. Kurtuluşu padişaha bağlılıkta, manda ve himayede görüyorlardı.
- Yararlı (Milli) Cemiyetler:
- Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk, İzmir Müdafaa-i Hukuk, Kilikyalılar, Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk.
- Ortak özellikleri: Bölgesel nitelikli olmaları, işgalleri protesto etmeleri, Türk halkının haklarını savunmaları, Kuva-yi Milliye'yi desteklemeleri.
- Kuva-yi Milliye: İşgallere karşı halkın kendi imkanlarıyla oluşturduğu düzensiz silahlı direniş birlikleridir.
- Özellikleri: Vatanseverlik duygusuyla kurulmuşlardır, bölgeseldirler, düzenli ordu değillerdir, düşmanı yavaşlatmışlar ancak tamamen durduramamışlardır.
- Faydaları: Milli Mücadele ruhunu canlandırmış, düzenli ordunun kurulmasına zaman kazandırmışlardır.
⚠️ Dikkat: Yararlı cemiyetler başlangıçta bölgeseldi ancak Sivas Kongresi'nde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilerek ulusal bir yapıya kavuştular.
📌 Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi
Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışıyla başlayan bu dönem, milli mücadelenin temelini oluşturmuştur.
- Mustafa Kemal'in Samsun'a Çıkışı (19 Mayıs 1919): İstanbul Hükümeti tarafından Anadolu'daki karışıklıkları önlemesi için görevlendirildi ancak asıl amacı milli mücadeleyi başlatmaktı.
- Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919): İşgallere karşı protesto mitingleri düzenlenmesi, işgalleri kınayan telgraflar çekilmesi istendi. (Milli bilinci uyandırma amacı taşıyordu.)
- Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919):
- "Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir." (Milli Mücadelenin gerekçesi)
- "Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır." (Milli Mücadelenin amacı ve yöntemi - ilk kez milli egemenlik vurgusu)
- Her türlü etki ve denetimden uzak milli bir kurulun oluşturulması gerektiği belirtildi.
- Erzurum Kongresi (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919):
- Toplanış şekli bölgesel (Doğu Anadolu'yu ilgilendiriyor) ama aldığı kararlar ulusaldır.
- "Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz."
- "Kuva-yi Milliye'yi etkin, milli iradeyi hakim kılmak esastır."
- "Manda ve himaye kabul edilemez." (İlk kez ulusal çapta reddedildi.)
- Geçici bir hükümet kurulması gerektiği belirtildi.
- Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919):
- Toplanış şekli ve aldığı kararlar ulusaldır.
- Tüm milli cemiyetler "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında birleştirildi.
- "Manda ve himaye kesin olarak reddedildi."
- Temsil Heyeti tüm yurdu temsil eder hale geldi. (Ali Fuat Paşa, Batı Cephesi Komutanlığı'na atandı.)
- İrade-i Milliye gazetesi çıkarıldı.
- Amasya Görüşmeleri (20-22 Ekim 1919): Temsil Heyeti ile İstanbul Hükümeti (Salih Paşa) arasında yapıldı. İstanbul Hükümeti, Temsil Heyeti'nin varlığını resmen tanıdı.
- Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nin Açılması ve Misak-ı Milli (28 Ocak 1920):
- Mebusan Meclisi'nde "Felâh-ı Vatan Grubu" kuruldu.
- Meclis, "Misak-ı Milli" (Milli Yemin) kararlarını kabul etti. Bu kararlar, bağımsız bir Türk devletinin sınırlarını ve temel ilkelerini belirliyordu.
- Misak-ı Milli'nin Önemi: Milli Mücadele'nin siyasi programı oldu, ulusal bağımsızlığın sembolüdür.
- İstanbul'un İşgali (16 Mart 1920): Misak-ı Milli kararları üzerine İtilaf Devletleri İstanbul'u resmen işgal etti ve Mebusan Meclisi'ni dağıttı.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Açılması (23 Nisan 1920): İstanbul'un işgali üzerine Mustafa Kemal, Ankara'da yeni bir meclis toplanması çağrısı yaptı. Ankara'da açılan TBMM, milli egemenliğe dayalı yeni Türk devletinin temellerini attı.
💡 İpucu: Amasya Genelgesi'nde ilk kez "milletin azim ve kararı" denilerek milli egemenlik vurgusu yapılmıştır. Erzurum ve Sivas Kongreleri ise manda ve himayenin reddedilmesi açısından çok önemlidir.
