🎓 Büyüme hormonu (STH) nedir Test 1 - Ders Notu
Bu ders notu, büyüme hormonu (STH) hakkında temel bilgileri, vücuttaki görevlerini, salgılanmasını ve eksiklik/fazlalık durumlarında ortaya çıkan durumları anlamana yardımcı olacaktır.
📌 Büyüme Hormonu (STH) Nedir?
Büyüme hormonu (STH), vücudumuzun büyümesi ve gelişmesi için hayati öneme sahip bir hormondur.
- **Tanım:** Vücudun büyümesini, hücrelerin çoğalmasını ve yenilenmesini sağlayan temel bir hormondur.
- **Diğer Adı:** Bilimsel olarak "Somatotropin" olarak da bilinir.
- **Üretim Yeri:** Beynimizin altında yer alan ve vücudumuzdaki birçok hormonu kontrol eden **hipofiz bezinin ön lobu** tarafından salgılanır.
💡 İpucu: STH, özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde boy uzaması için kritik öneme sahiptir. Hayatımız boyunca ise doku onarımı ve metabolizma düzenlemesi gibi görevleri devam eder.
📌 STH'nin Vücuttaki Görevleri Nelerdir?
STH, sadece büyümeyi değil, vücudumuzdaki birçok metabolik süreci de etkiler.
- **Boy Uzaması ve Gelişim:** Çocuklarda ve ergenlerde kemiklerin (özellikle uzun kemiklerin uç kısımlarındaki büyüme plakları) ve kıkırdakların büyümesini uyarır.
- **Protein Sentezi:** Hücrelerin protein üretmesini artırır. Bu, kas gelişimi, doku onarımı ve yeni hücre yapımı için çok önemlidir.
- **Yağ Metabolizması:** Vücuttaki yağ depolarının yakılmasını (lipoliz) hızlandırır, böylece enerji için yağ kullanımını artırır ve yağ birikimini azaltır.
- **Karbonhidrat Metabolizması:** Kan şekerini yükseltici etki gösterebilir. Şekerin hücrelere girişini azaltır ve karaciğerden glikoz üretimini artırır.
- **Minerallerin Dengesi:** Kalsiyum, fosfat gibi minerallerin bağırsaklardan emilimini artırarak kemik sağlığına katkıda bulunur.
⚠️ Dikkat: STH'nin büyüme üzerindeki etkilerinin çoğu, karaciğerde ve diğer dokularda üretilen "İnsülin Benzeri Büyüme Faktörü-1" (IGF-1) adlı başka bir hormon aracılığıyla gerçekleşir. Yani STH, IGF-1'i tetikler, IGF-1 de büyümeyi sağlar.
📌 STH Salgılanmasının Düzenlenmesi
STH salgılanması, vücudumuzun ihtiyaçlarına göre hassas bir şekilde kontrol edilir.
- **Hipotalamus'un Rolü:** Beyinde bulunan hipotalamus, hipofiz bezini kontrol eden iki ana hormon üretir:
- **GHRH (Büyüme Hormonu Salgılatıcı Hormon):** Hipofiz bezini uyararak STH salgılamasını artırır.
- **GHIH (Büyüme Hormonu İnhibe Edici Hormon) veya Somatostatin:** Hipofiz bezinden STH salgılanmasını baskılar.
- **Salgılanmayı Artıranlar:** Uyku (özellikle derin uyku), egzersiz, düşük kan şekeri (hipoglisemi), stres ve bazı amino asitler STH salgılanmasını artırabilir.
- **Salgılanmayı Azaltanlar:** Yüksek kan şekeri (hiperglisemi), yüksek yağ asitleri ve yaşlanma STH salgılanmasını azaltabilir.
💡 İpucu: STH salgılanması gün içinde dalgalanmalar gösterir. Bu yüzden özellikle çocukların düzenli ve yeterli uyku almaları büyümeleri için önemlidir.
📌 STH Eksikliği ve Fazlalığı Durumları
STH'nin normalden az veya çok salgılanması, çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir.
- **STH Eksikliği (Yetersizliği):**
- **Çocuklukta:** Hipofiz cüceliği (nanizm) olarak adlandırılır. Büyüme geriliği, kısa boy (boy ortalamanın çok altında), ancak genellikle normal zeka gelişimi görülür.
- **Yetişkinlikte:** Kas kütlesinde azalma, vücut yağında artış, kemik yoğunluğunda azalma (osteoporoz riski), yorgunluk ve enerji düşüklüğü gibi belirtiler görülebilir.
- **STH Fazlalığı (Aşırı Salgılanması):**
- **Çocuklukta:** Jigantizm (devlik) olarak adlandırılır. Aşırı boy uzaması, orantısız vücut gelişimi ve organ büyümesi görülür.
- **Yetişkinlikte:** Akromegali adını alır. Büyüme plakları kapandığı için boy uzaması olmaz, ancak el, ayak, çene, burun gibi uç kısımlarda anormal büyüme, organ büyümesi (özellikle kalp), baş ağrısı ve eklem ağrıları gibi belirtiler ortaya çıkar.
⚠️ Dikkat: Bu durumların her ikisi de ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir ve mutlaka bir doktor tarafından teşhis edilip tedavi edilmesi gerekir.
