Soru:
Bir sosyolojik araştırmada, "Eğitim düzeyi arttıkça, toplumsal hoşgörü düzeyi de artmaktadır." şeklinde bir sonuç elde edilmiştir. Bu sonucun geçerliliğini sorgulayan bir araştırmacı, aşağıdaki faktörlerden hangisini bir arabulucu değişken olarak öne sürebilir?
- A) Yaş
- B) Gelir Düzeyi
- C) Eleştirel Düşünme Becerisi
- D) Cinsiyet
Çözüm:
💡 Bu soru, iki değişken arasındaki ilişkinin altında yatan nedensel mekanizmayı anlamamızı istiyor. Arabulucu değişken, bağımsız değişkenin (Eğitim) bağımlı değişken (Hoşgörü) üzerindeki etkisini açıklayan ara değişkendir.
- ➡️ A, B ve D Seçenekleri (Yaş, Gelir, Cinsiyet): Bunlar genellikle kontrol değişkenleri veya alternatif açıklamalar sunan değişkenlerdir. Örneğin, "Aslında eğitimle hoşgörü arasında bir ilişki yok, sadece gençler hem daha eğitimli hem de daha hoşgörülü." diyebiliriz. Burada "Yaş" arabulucu değil, ilişkiyi açıklamaya çalıştığımız farklı bir değişkendir.
- ➡️ C Seçeneği (Eleştirel Düşünme Becerisi): Bu değişken, eğitimin hoşgörüyü nasıl artırdığını açıklayan bir mekanizma olabilir. Yani, "Eğitim düzeyi arttıkça, bireylerin eleştirel düşünme becerileri gelişir. Gelişen eleştirel düşünme becerisi de bireyleri farklılıkları anlamaya ve hoşgörülü olmaya yönlendirir." şeklinde bir mantık yürütülebilir. Bu durumda, "Eleştirel Düşünme Becerisi" bağımsız ve bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi taşıyan, onu arabuluculuk eden değişkendir.
✅ Sonuç olarak, eğitim ile hoşgörü arasındaki nedensel zincirin bir halkası olarak işlev gören, yani ilişkiyi açıklayan değişken C seçeneğidir.
