10. Sınıf Coğrafya: Türkiye'nin Yer Şekilleri
🌍 10. Sınıf Coğrafya: Türkiye’nin Yer Şekilleri
Sevgili öğrenciler, bu ders notumuzda Türkiye'nin fiziki coğrafyasının temel taşlarını oluşturan dağlar, ovalar ve platoları ana hatlarıyla inceleyeceğiz. Bu konu, ülkemizin iklimini, ekonomisini ve yerleşim özelliklerini anlamak için çok önemli bir temel oluşturur. Hazırsanız başlayalım!
🗻 Dağlar: Türkiye'nin İskeleti
Türkiye, orojenik (dağ oluşum) hareketlerin çok etkin olduğu genç bir ülkedir. Dağlarımız genellikle kıvrım ve kırık (fay) dağları şeklinde oluşmuştur. Yükselti batıdan doğuya doğru artar.
🔷 Başlıca Dağ Sıralarımız:
- Kuzey Anadolu Dağları (Karadeniz): Kaçkar (en yüksek zirve), Ilgaz, Köroğlu ve Canik Dağları. Kıvrım dağlarıdır.
- Güney Anadolu Dağları (Toroslar - Akdeniz): Beydağları, Bolkar, Aladağlar, Nur (Amanos) Dağları. Bu sıra, kıyıya paralel uzanır ve iç bölgelere geçişi zorlaştırır.
- Batı Anadolu Dağları: Kaz Dağı, Yunt, Boz, Aydın ve Menteşe Dağları. Bu dağlar daha alçak, kırılmalar sonucu oluşmuş (horst) ve kıyıya dik uzanır.
- Doğu Anadolu Dağları: Türkiye'nin en yüksek ve en engebeli bölgesidir. Ağrı Dağı (5137 m), Süphan, Nemrut (volkanik) ve Cilo, Buzul Dağları buradadır.
- İç Anadolu Dağları: Tek tek dağlar ve volkanik yapılar görülür. Erciyes, Hasandağı, Melendiz (volkanik) ve Elmadağ, Tecer dağları örnek verilebilir.
🏞️ Ovalar: Tarım ve Yerleşimin Kalbi
Ovalar, akarsuların taşıdığı alüvyonların birikmesiyle (alüvyal ovalar) veya çöküntü alanlarının dolmasıyla oluşan, tarım ve yerleşime elverişli düzlüklerdir.
🔷 Ovaların Dağılışı ve Özellikleri:
- Kıyı Ovaları: Delta ve kıyı birikim ovalarıdır. Verimli topraklara sahiptir.
- Çarşamba, Bafra (Kızılırmak ve Yeşilırmak deltaları)
- Silifke, Çukurova (B. ve K. Seyhan'ın birleşimi)
- Bakırçay, Gediz, Büyük ve Küçük Menderes ovaları (Ege'de graben içinde)
- İç Ovalar: İç bölgelerdeki çöküntü alanlarında oluşmuşlardır.
- Konya, Ereğli, Aksaray ovaları (İç Anadolu)
- Malatya, Elazığ, Muş, Bingöl ovaları (Doğu Anadolu)
- Amik, Ceylanpınar ovaları (Güneydoğu Anadolu)
⛰️ Platolar: Yaylalar ve Hayvancılık
Platolar, akarsular tarafından derince parçalanmış, çevresine göre yüksekte kalmış düzlüklerdir. Türkiye'nin ortalama yükseltisini artıran en yaygın yer şeklidir.
🔷 Önemli Platolarımız:
- İç Anadolu Platoları: Haymana, Cihanbeyli, Obruk, Bozok (Uzunyayla), Yazılıkaya. Buğday tarımı ve küçükbaş hayvancılık için uygundur.
- Doğu Anadolu Platoları: Erzurum-Kars, Ardahan. Türkiye'nin en yüksek platolarıdır. Büyükbaş hayvancılık ve yaz otlakçılığı (yaylacılık) yaygındır.
- Güneydoğu Anadolu Platoları: Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır. Fırat ve Dicle nehirleriyle parçalanmıştır. GAP ile tarımsal verim artmıştır.
- Marmara ve Ege Platoları: Çatalca-Kocaeli, Biga, Güney Marmara. Daha alçak platolardır. Sanayi ve yerleşme yoğundur.
📚 Özet ve Sonuç
Türkiye'nin yer şekilleri çok çeşitli ve engebelidir. Bu durum;
- ✅ Kısa mesafelerde iklim, bitki örtüsü ve toprak çeşitliliğine,
- ✅ Ulaşım, tarım ve yerleşim koşullarının bölgeden bölgeye değişmesine,
- ✅ Ekonomik faaliyetlerin (hayvancılık, tarım, turizm) çeşitlenmesine neden olur.
Dağlar yükselti ve engebe, ovalar tarım ve nüfus, platolar ise hayvancılık ve yaylacılık açısından öne çıkar. Bu üç temel yer şeklini ve dağılışını iyi öğrenmek, coğrafyanın diğer konularını anlamak için anahtar niteliğindedir.
💡 Harita üzerinde bu dağ, ova ve platoların yerlerini işaretleyerek çalışmak konuyu pekiştirmenize çok yardımcı olacaktır.
